Διπλά γενέθλια για την Κοινότητα Κυψέλης

Διπλά γενέθλια για την τοπική κοινωνία της Κυψέλης, 66 χρόνια μετά την ονομασία της και 104 μετά την ίδρυσή της ως «Χαλασμένης».

Υπηρεσιακή σφραγίδα της τότε Κοιν. Χαλασμένης

  Πέρασαν εξήντα εξ χρόνια, από τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1950, όταν με Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 196/Α/2-9-1950), η «Κοινότης και ο Συνοικισμός Χαλασμένης, εν τη επαρχία Αιγίνης και τω νομώ Αττικής  μετονομάζεται συνοικισμός και ‘Κοινότης Κυψέλης’», μετά τη σχετική από 18/8/1950 σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Τοπωνυμιών του Υπουργείου Εσωτερικών. Για την ιστορία, να αναφερθεί πως την ίδια ημέρα μετονομάσθηκαν άλλοι επτά συνοικισμοί ή Κοινότητες, από διάφορα σημεία της Χώρας, με εισηγητή τον τότε Υπουργό Εσωτερικών Γεώργιο Μόδη.

Απόσπασμα από το ΦΕΚ 196/Α/2-9-1950

   Πέρασαν όμως και εκατόν τέσσερα χρόνια, από τα τέλη Αυγούστου του 1912, όταν ο συνοικισμός «Χαλασμένη Αιγίνης του Νομού Αττικοβοιωτίας», μαζί με άλλους εκατό συνοικισμούς της Ελλάδας, αυτονομείται από το Δήμο Αιγινητών και αναγνωρίζεται ως «ιδία Κοινότης», ως «έχων πληθυσμόν υπέρ των 300 κατοίκων και σχολείον στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», με εισηγητή υπουργό τον Εμμ. Ρέπουλη. Διπλά, λοιπόν, τα γενέθλια για την Τοπική Κοινωνία της Κυψέλης.

   Για το θέμα ειδικά της μετονομασίας της Κοινότητας, που είχε χρόνο ζωής ως αυτόνομος ΟΤΑ μέχρι το 1997, έχουν δημοσιευθεί πολλές εμπεριστατωμένες αναφορές. Με το άρθρο αυτό βάζουμε τη δική μας ερευνητική «πινελιά», με έμφαση όπως πάντα στην προσπάθεια δημοσίευσης άγνωστων στοιχείων.

Α) Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΑΛΑΣΜΕΝΗΣ / ΚΥΨΕΛΗΣ ΣΕ ... ΤΙΤΛΟΥΣ

– 1912 (31 Αυγούστου): Ίδρυση της Κοινότητας Χαλασμένης του Νομού Αττικοβοιωτίας [ΦΕΚ 262/Α/1912]. 

– 1943 (26 Ιουλίου): Υπαγωγή της Χαλασμένης στο Νομό Αττικής, λόγω διαχωρισμού και αυτονόμησης του Νομού Βοιωτίας [ΦΕΚ 223/Α/1943].

– 1950 (2 Σεπτεμβρίου): Μετονομασία σε Κοινότητα Κυψέλης [ΦΕΚ 196/Α/1950]. 

– 1994: Υπαγωγή στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών – Πειραιώς. 

– 1997 (4 Δεκεμβρίου): Κατάργηση και ενσωμάτωση στον ενιαίο Δήμο Αίγινας. Σύσταση ομώνυμου Δημοτικού Διαμερίσματος [Νόμος 2539/97 περί ‘Συγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης’ ή «Καποδίστριας», ΦΕΚ 244/Α/1997].

– 2010 (7 Ιουνίου): Νέο διοικητικό καθεστώς μετά το Νόμο 3852/2010 περί  ‘Νέας Αρχιτεκτονικής της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης’ ή «Πρόγραμμα Καλλικράτης» και σύσταση ομώνυμης Δημοτικής Κοινότητας [ΦΕΚ 87/Α/2010].

Το εσωτερικό του ενοριακού Ναού στη δεκαετία του '20

Β) Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ  «ΧΑΛΑΣΜΕΝΗ»    

   Σύμφωνα με την παράδοση και όπως διαβάσαμε στο ιστολόγιο «οδός Αιγίνης» και άλλες ιστοσελίδες, η Περιοχή παλιά ονομαζόταν «Μαρνάς». Στα μέσα του 19^ου αιώνα, χτίστηκε ενοριακός ναός σε ρυθμό βασιλικής, στη σημερινή θέση, αν και υπήρχαν διαφωνίες πολλών κατοίκων για το Χώρο αυτό. Πριν καν εγκαινιαστεί, γκρεμίστηκε ο τρούλος μάλλον για τεχνικούς λόγους και παρέμεινε έτσι ως «Χαλασμένη εκκλησία» για πολλά χρόνια, δίνοντας το όνομα και στην Περιοχή, μιας και οι κάτοικοι δεν την άγγιζαν, θεωρώντας το γεγονός ως ... θεϊκό σημάδι.

  Μια άλλη εκδοχή για την ονομασία συναντάμε στη «Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Ελλάδος» (1930 περίπου), όπου στο σχετικό λήμμα αναφέρεται ότι «το Χωρίον εκλήθη ούτω από του χαλασμού, ον οι κατά καιρούς λυμαινόμενοι της Νήσον πειραταί, Σαρακηνοί, Τούρκοι και Χριστιανοί, επήνεγκον εις αυτό».    

Γ) ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΑΛΑΣΜΕΝΗΣ ΣΕ ΚΥΨΕΛΗ
  Αμέσως μετά τον Β’ Παγκ. Πόλεμο και τον Εμφύλιο, όταν η ζωή άρχισε να σταθεροποιείται και τα ενδιαφέροντα των κατοίκων άρχισαν να μετατοπίζονται από τα ζητήματα καθημερινής επιβίωσης και ασφάλειας σε ζητήματα ποιότητας ζωής, βρήκαν γόνιμο έδαφος και συζητήσεις για την καταλληλότητα και τον αισθητικό αρνητικό απόηχο της λέξης «χαλασμένη» για μια περιοχή της Αίγινας γεμάτη φυσικές ομορφιές, δημιουργικότητα και ζωντανή τοπική οικονομία. Πρωταγωνιστής της προσπάθειας έγινε ο αείμνηστος Κυψελιώτης Δημήτρης Θ. Λορέντζος (1911 – 1992), φαρμακοποιός στο επάγγελμα, ο αγαπητός σε όλους «Μητσάκης», που διατέλεσε Πρόεδρος της Κοινότητας, στη δεκαετία του ’60. Πέραν των άλλων δραστηριοτήτων του ήταν είχε και «δυνατή πένα» αρθρογραφώντας σε εφημερίδες και περιοδικά για τοπικά κοινωνικά και αθλητικά θέματα, με κύριο χώρο έκφρασης το περιοδικό «Κήρυξ της Αιγίνης» των επίσης Κυψελιωτών αδελφών Ι. και Γ. Λυκούρη, που μελετήσαμε για το θέμα.
 


Δημ. Θ. Λορέντζος ή "Μητσάκης"
(Αρχείο Ελένης Κάτσα-Λορέντζου)

 Την πρώτη αναφορά για την υπόθεση της μετονομασίας, συναντάμε τον Ιούνιο του 1947 σε άρθρο του για τη Χαλασμένη στον «Κήρυκα» (φ. 5), που ο Δημ. Λορέντζος προλογίζει ως εξής: «Το χωριό τούτο θα έπρεπε να έχει ένα άλλο όνομα, που να εννοεί και την ωμορφιά (sic) του».
  Το συμπέρασμα από αυτή την αναφορά είναι ότι οι τοπικές συζητήσεις είχαν ήδη αρχίσει, αν και στη Χώρα μαινόταν ο εμφύλιος. Δυο χρόνια μετά, τον Οκτώβριο του 1949, συναντάμε στο φύλλο 34 λιτή ανακοίνωση των εκδοτών με τίτλο «Η μετονομασία της Χαλασμένης», όπου τίθεται θέμα παράτασης της προθεσμίας για υποβολή προτάσεων από τους κατοίκους για τη νέα ονομασία.
Το ενδιαφέρον στοιχείο από αυτήν την καταχώρηση, είναι πως μαθαίνουμε ότι υπήρξε ένα είδος δημόσιας διαβούλευσης για το νέο όνομα της Κοινότητας, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, μάλιστα. Κάποιοι σύγχρονοι Κυψελιώτες ίσως γνωρίζουν περισσότερα.  Έτσι ένα μήνα μετά, η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε και αποφασίστηκε να ζητηθεί από την Πολιτεία η μετονομασία σε «Κυψέλη». Την κατάληξη αυτή καταγράφει με ένα σύντομο λυρικό κειμενάκι ο «Μητσάκης» στο επόμενο φύλλο 35 του «Κήρυκα», το Νοέμβριο, που αξίζει να παραθέσουμε αυτούσιο:


"Κήρυξ Αιγίνης" - φ. 35/1950 - σ. 185

  Ακολούθησαν υπηρεσιακές διαδικασίες, που οδήγησαν στα επίσημα «βαφτίσια» της Κυψέλης, το Σεπτέμβρη του 1950, γεγονός που διαβάζουμε σε μια σύντομη, άγνωστο γιατί, ανακοίνωση στη σελίδα «κοινωνικά» του τεύχους Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου του «Κήρυκα», ενώ σίγουρα υπήρξαν και άλλα δημοσιεύματα που η συνεχιζόμενη έρευνα ίσως αναδείξει. 
   Έτσι, έκλεισε η σημαντική για την Τοπική Ιστορία και Αυτοδιοίκηση σελίδα, που απέδειξε για άλλη μια φορά πόσο δυνατή και χρήσιμη είναι η κοινωνική ενεργοποίηση των Πολιτών σε έναν τόπο.

  Εμείς ευχόμαστε στην Κυψέλη, μιας και έχει ΔΙΠΛΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ, λοιπόν, να τα χιλιάσει και στους κατοίκους της να είναι πάντα υγιείς, προκομμένοι και αγαπημένοι μεταξύ τους.

Έρευνα – Επιμέλεια κειμένου: Νεκτάριος Γ. Κουκούλης

ΠΗΓΕΣ: Κήρυξ της Αιγίνης (περιοδικό και προλογικά 3^ου τόμου Νεκτάριου Κουκούλη, 2013), Ιστολόγιο «Οδός Αιγίνης» (2012), Εθνικό Τυπογραφείο, Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Ελλάδος, Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Ε.Λ.Ι.Α. - Μ.Ι.Ε.Τ., Λεξικό Διοικ. Μεταβολών ΟΤΑ (ΕΕΤΑΑ, 2002).