1931: H αιγινήτισσα "Μις Ελλάς" Χρυσούλα Ρόδη (μέρος 1ο)

Χρυσούλα (ή Χρυσηίς) Ρόδη

     Χρόνια τώρα συλλέκτης παλιών καρτ-ποστάλ της Αίγινας, έχω βρεθεί μπροστά σε αρκετές σπάνιες εικόνες αλλοτινών εποχών. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, "συναντήθηκα" με την Χρυσούλα (ή Χρυσηίδα) Ρόδη, γόνο τοπικής αστικής οικογένειας της εποχής, κόρη του φαρμακοποιού και Προέδρου, για ένα διάστημα, της τότε Κοινότητας Αίγινας Σπύρου Ρόδη. Γοητεύτηκα από τη "ρετρό" ομορφιά  και πληροφορήθηκα ότι έγινε θέμα σε καρτ-ποστάλ και πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής, επειδή τον Ιανουάριο του 1931 εκλέχτηκε στα καλλιστεία ως "ΜΙΣ ΕΛΛΑΣ" (18/1/1931) ! Αργότερα διάβασα περισσότερες πληροφορίες στο 22ο φύλλο του περιοδικού ΑΙΓΙΝΑΙΑ, σε σχετικό εξαιρετικό άρθρο της Κας Άννας Ρόδη. Η αφορμή, όμως, για να ασχοληθώ με την επίδραση στην καθημερινότητα του Νησιού, του γεγονότος ότι μια "γενήτισσα" αναδείχθηκε "ωραία των ωραίων", κοντά 90 χρόνια πριν, ήταν μια φωτογραφία που μου στάλθηκε, με την πληροφορία ότι προέρχεται από την υποδοχή της στην Αίγινα, μετά την απόκτηση του ...στέμματος.

Από την "παλλαϊκή" υποδοχή της Χρ. Ρόδη, μετά την εκλογή της.

   Μου φάνηκε υπερβολική η κοσμοσυρροή για τέτοιο θέμα. Για να βεβαιωθώ ότι δεν υπάρχει λάθος, άρχισα έρευνα στον τύπο της εποχής. Τα συμπεράσματα ήταν πολύ ενδιαφέροντα και θα τα μοιραστώ μαζί σας σε δύο τουλάχιστον συνέχειες. Ήταν ίσως η πρώτη φορά μετά την Καποδιστριακή περίοδο, που τον Ιανουάριο του '31 η Αίγινα, διά της Καλλονής της, έγινε πρωτοσέλιδο σε όλες σχεδόν της εφημερίδες Ελλάδας και Ομογένειας. Ποικίλα δημοσιεύματα, φωτογραφίες της διάσημης "Νέλλης", συνεντεύξεις, άρθρα απλά ειδησεογραφικά, λυρικά, με χρώμα πολιτικής εκμετάλλευσης ή και συγκαλυμμένο .... σεξισμό είδαν το φως της δημοσιότητας. Ας μεταφερθούμε, για αρχή, νοερά στο 1931 κι ας βρεθούμε μέσα από την παραστατική επιγραφή ανταποκριτή της ΒΡΑΔΥΝΗΣ στην Αίγινα*,  "ΜΕ ΤΗΝ 'ΜΙΣ ΕΛΛΑΔΑ' ΣΤΟ ΩΡΑΙΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ", καθώς το απόγευμα της 24ης Ιανουαρίου καταφθάνει πάνω "σ' ένα ανθοστόλιστο πλοίο" :

Από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΒΡΑΔΥΝΗ (24/1/1931)

   " Το νησί μας πανηγυρίζει. Και πανηγυρίζει πέρα ως πέρα, από τη μια άκρη του ως την άλλη. Η επίσκεψις του ωραιοτέρου κοριτσιού μας και ωραιοτέρου κοριτσιού της Ελλάδος, ύστερα από τον θρίαμβόν του στα Καλλιστεία, είνε η μεγαλείτερη ινακοποίησίς μας και μας κολακεύει εξαιρετικά. Φαντασθήτε ότι οι Αιγινίτες προετοιμαζόντουσαν για την υποδοχή του κοριτσιού των ευθύς αμέσως από την επομένη της εκλογής. Γι΄ αυτό ήτο φυσικόν να συγκεντρωθή κόσμος πολύς κάτω στην προκυμαία, που ανέμενε με αγωνία την έλευσίν της.

   Την 4.30 μμ, επί τέλους το ανθοστόλιστο πλοίο που έφερε τη Χρυσούλα μας, έφθασε στο νησί μας. Η δ. Ρόδη συνοδεύεται από τον πατέρα της, τους συγγενείς της και τον βουλευτήν μας κ. Χατζή¹, των προεδρείων των εν Αθήναις και Πειραιεί Αιγινιτών κλπ. Το ως την Αίγιναν ταξείδι της «μις Ελλάδος» διήρκεσεν επί δύο ώρες, που πέρασαν, όπως μας είπε, μέσα σε σφοδρή θαλασσοταραχή. Εν τούτοις η δ. Ρόδη εκάθητο στο σαλόνι της «Χρύσως»² χωρίς να πάθει από ναυτίασιν και συζητούσε με τους λοιπούς … υγιείς του βαποριού.

Το επιβατηγό ΧΡΥΣΩ
(Εδώ ως Queen Mab)

   Μόλις το βαπόρι έφθασε απέναντι στην πόλι μας, άρχισε να σφυρίζη συνεχώς. Εις τα σφυρίγματα της «Χρύσως» απήντησαν αμέσως η φωνές και η ζητωκραυγές των χιλιάδων Αιγινιτών, που είχαν καταλάβει τα ολόγυρα εις τον λιμένα κρηπιδώματα, ενώ ένα πλήθος κόσμου επερίμενε εις την αποβάθραν. Καράβια, καραβάκια, βάρκες, βαρκούλες, εγέμισαν επίσης από κόσμον και εβγήκαν εις προϋπάντησιν της «Χρύστως» (sic).

   Η ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΣ: Έτσι το βαπόρι εμετρίασε την ταχύτητά του και εισήρχετο ακολουθούμενον από το πλήθος των καραβιών ηρέμως εις τον λιμένα. Μόλις ηγκυροβόλησεν ανεβαίνει επ’ αυτού η μητέρα της «μις Ελλάδος» κ. Κούλα Ρόδη, συνοδευομένη από τους λοιπούς συγγενείς της και πλήθος συμπολιτών της. Η ευτυχισμένη μητέρα έπεσε στις αγκάλες του κοριτσιού της και την καταφιλούσε γεμάτη δάκρυα. Η δ. Ρόδη έκλαιεν επίσης εκ χαράς. Κατόπιν προσήλθεν και εχαιρέτισε την «μις Ελλάδα» ο πρόεδρος της κοινότητος της νήσου³ με ολόκληρον το κοινοτικόν συμβούλιον και αι λοιπαί αρχαί της Αιγίνης. Μετά τας πρώτας συγκινήσεις και χαιρετισμούς, η δ. Ρόδη, μαζύ με τους γονείς και τους συμπατριώτας της, κατήλθεν από το βαπόρι και ετοιμαζόταν να αποβιβασθή⁴. Το τι έγινε την στιγμήν εκείνην δεν περιγράφεται. 

Παναγιώτης (Τότης)
Χατζής

    Ζητωκραυγαί του κόσμου αντηχούσαν από όλα τα σημεία. Άλλοι την εχειροκροτούσαν και την έρραιναν λουλούδια, απ΄ τα οποία ήταν κατάφορτη η λέμβος, διά της οποίας απεβιβάσθη. Από τον λιμένα η δ. Ρόδη κατηυθύνθη στο κοινοτικό κατάστημα διελθούσα κάτω από ωραίαν και μεγαλοπρεπή αψίδα, που είχε στήσει προς τιμήν της η κοινότης. Ο λαός, συναθροισθείς κάτωθεν του κοινοτικού καταστήματος, εξηκολούθει να ζητωκραυγάζη και να χειροκροτή, ζητών να ίδη την ωραίαν συμπολίτιδά του. Η δ. Ρόδη εξελθούσα εις τον εξώστην εχαιρέτισε τον λαόν εν μέσω εξάλλου ενθουσιασμού, ακολούθως δε ωμίλησεν ο βουλευτής κ. Χατζής, εκφράσας την ικανοποίησίν του, διότι η Αίγινα, η πατρίς του, έδωσεν την εφετεινήν «Μις Ελλάδα», την ωραιοτέραν κόρην της χώρας, διά την οποίαν πρέπει να είνε υπερήφανος η νήσος. Τους λόγους του κ. Χατζή εκάλυψαν ζωηρά χειροκροτήματα και ζητωκραυγαί. Κατόπιν, απαιτήσει του λαού ωμίλησεν ο πατήρ της εκλεκτής της Ελλάδος κ. Ρόδης⁵, ευχαριστήσας τους συμπολίτας του διά την θερμήν υποδοχήν που έκαμαν εις την κόρην του. Aκο- λούθως προσεφέρθησαν αναψυκτικά εις την δ. Ρόδη και τους συνοδούς της. Εις το σπίτι του κ.Ρόδη συνέρεαν όλοι οι κάτοικοι, οι οποίοι συνέχαιρον την ωραιοτέραν Ελληνίδα και τους γονείς της.

Σπύρος Ρόδης

   Ο ΧΟΡΟΣ: Το βράδυ παρετέθη στο σπίτι του κ. Ρόδη γεύμα, εις το οποίον παρεκάθησαν, εκτός των οικείων της, ο βουλευτής κ. Χατζής, παρτεναίρ της, αι αρχαί της πόλεως, τα προεδρεία των εν Αθήναις και Πειραιεί Αιγινητών και άλλοι. Αργότερα, εδόθη χορός υπό της κοινότητος Αιγίνης, όπου η «Μις Ελλάς» εχόρευσε με τους συμπολίτας της και με τον βουλευτήν κ. Χατζήν. Έξω από το κοινοτικόν κατάστημα επερίμενε μέχρι των πρωινών ωρών ο κόσμος. Η «μις Ελλάς» επιστρέφει σήμερον για να παρευρεθή εις τον εν Πειραιεί χορόν του Συλλόγου των Αιγινιτών Πειραιώς."

   Αυτά συνέβησαν, λοιπόν, εκείνο το χειμωνιάτικο απόγευμα και η πανηγυρική ατμόσφαιρα που είδα σε εκείνη την φωτογραφία της υποδοχής ήταν αληθινή. 
Από τα δημοσιεύματα της εποχής επέλεξα και ένα ιδιαίτερο πρωτοσέλιδο άρθρο* του Νικολάου Γιοκαρίνη⁶ στην ΠΡΩΙΑ:

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΠΡΩΙΑ (20/1/1931)

   " Χρυσούλα Ρόδη, τι σύμβολον! Ένα όνομα που βγήκε από τον χρυσόν και τα ρόδα, ένα όνομα ποίημα. Και εδόθη εις την κόρην που φέρει άψογα και αγέρωχα τον σεμνόν και απέριττον, τον θριαμβευτικόν αλλά και βαρύτατον τίτλον της ωραίας. Είναι η ωραία κόρη που προβάλλει ανάμεσα στη θλιβερή ασχημία που μας τριγυρίζει. Πρότυπον και υπόδειγμα, βλάστησις και ανθός του ωραιοτέρου δημιουργήματος της φύσεως. Το κεφάλι της που έχει συνταράξει τους εγκεφάλους μας, είνε το ζωντάνεμμα των αιώνων, και βγήκε από το καλούπι της φυλής. Η διαφάνεια της επιδερμίδος της, έχει όλην την σαγήνην της ανθήσεως. Από την άβυσσον του βλέμματός της ξεπροβάλλει η φλόγα του γένους χιλιάδων χρόνων. Κυττάζει και το βλέμμα της γίνεται βέλος, με την αιχμήν του εις την καρδίαν μας ενώ προτάσσονται αι κόγχαι των βλεφαρίδων της. Από το μέτωπόν της αρχίζει η  αιωνία ελληνική γραμμή. Είνε η γραμμή που εξεπήδησεν από την γην της Αττικής και ήγγισε τον ουρανόν της αθανασίας. Είνε η γραμμή της απλότητος και της ευγενείας, η γραμμή που εχάραξε την αισθητικήν του απλού Ωραίου και του μεγαλοπρεπούς. Βλέπει κανείς εμπρός του ολόκληρον τον Ελληνισμόν ζωντανεμένον εις την αιωνίαν του χάριν. Η κατατομή της ωραίας αυτήν κόρης, είνε ο δεσμός της φυλής με την γην μας. Όπως από τους βράχους ορθώνονται τα απέριττα λαξεύματα των αρχαίων κιόνων, έτσι και από τους βράχους της σημερινής μας κατάντιας, ήνθησε το ασύγκριτον αυτό δημιούργημα: Η Χρυσούλα.
    Το λάξευμα που συνεχίζεται από την μετόπην εις την ασύγκριτον γραμμήν της ρινός της, χάνεται εις το κοίλωμα, που προστατεύεται από την αιχμήν του τόξου του άνω της χείλους. Είνε το κοίλωμα όπου λικνίζονται οι πόθοι. Κυττάζει και μόλις διαφαίνεται το μειδίαμά της που ανασκαλεύει τας ψυχάς μας εις το ατελείωτον βασανιστήριόν των. Το τόξον του χείλους της είνε έτοιμον δια την επίθεσιν. Όταν διαφανή πάλλευκη χορδή των δοντιών της, τα βέλη πετούν, ενώ το βλέμμα λογχίζει. Και επάνω εις τα καμπυλώματα των πετάλων των παρειών της, βαθουλώνουν τότε δύο κυματισμοί, ανάμεσα στους οποίους παραδέρνουν τα συντρίμμια των πόθων μας. Έτσι το είδαμεν και το ελατρεύσαμεν το ζωντανός αυτό κιονόκρανον, που στηρίζεται επάνω εις το σπανιώτερον λάξευμα του λαιμού, ο οποίος βυθίζει την ρίζαν του εις το θαυμαστόν και ασύγκριτον βάθρον του κορμού. Εκεί φωληάζουν μικρά περιστέρια, πίσω από τον μετάξινον πέπλον των, το οποίον ραμφίζουν.
   Ωραία κόρη, που θα φέρης την ελληνικήν γραμμήν και την χάριν εις τον συναγωνισμός της ωραιότητος, έχε μαζί σου τον ευλαβικόν θαυμασμόν μας, διότι το παράστημά σου είνε η γραμμή που ενώνει τον ουρανόν της Αττικής με το γαλάνωμα της θαλάσσης του νησιού σου."

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΑΤΑΛΝΤΙΣ (Νέα Υόρκη - 31/1/1931)

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (19/1/1931)

 

   Η Χρ. Ρόδη εκπροσώπησε την Ελλάδα στα καλλιστεία Ευρώπης της ίδιας χρονιάς, που έγιναν στο Παρίσι. "Μις Ευρώπη1931" είχε αναδειχτεί, τότε, η Γαλλίδα Jeanne Juilla. Στο επόμενο μέρος της μικρής αυτής έρευνας θα γνωρίσουμε από κοντά την όμορφη Αιγινήτισσα μέσα από συνεντεύξεις της, από τις οποίες θα αντλήσουμε πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου: Νεκτ. Γ. Κουκούλης

* Τηρήθηκε, εκτός του πολυτονικού συστήματος, η ορθογραφία, στίξη και σύνταξη των πρωτοτύπων κειμένων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

   1) Ο Παναγιώτης Χατζής (1887 - 1952) ήταν για χρόνια Δήμαρχος Αίγινας. Πριν, είχε διατελέσει πολιτευτής και τοπικός βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Οι Αιγινήτες τον φώναζαν "Τότη".
   2) ΧΡΥΣΩ: Μικρό πλοίο της γραμμής Αργοσαρωνικού κυρίως στην περίοδο 1922−1933. Ναυπηγήθηκε γύρω στα 1891, αρχικά ως θαλαμηγός QUEEN MAB, ήρθε στην Ελλάδα το 1922 και είχε μήκος 33,8 μέτρα. Ανήκε στην εταιρεία Μπιτούνη.
   3) Πρόεδρος, τότε, ήταν ο Ιωάννης Δημ. Μοίρας (1883 - 1972).
   4) Το πλοίο αγκυροβολούσε στη μέση του λιμανιού και η αποβίβαση γινόταν με "λάντζα".
   5) Ο Σπύρος Ρόδης (1872 - 1951) ήταν φαρμακοποιός και διετέλεσε Πρόεδρος της Κοινότητας. Το όνομά του έχει δοθεί σε κεντρικό δρόμο της Πόλης. 
   6) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΙΟΚΑΡΙΝΗΣ (1893 - ; ): Δημοσιογράφος, στέλεχος οργανωτικών επιτροπών καλλιστείων. Κατά την Κατοχή διορίστηκε από την Κυβέρνηση Τσολάκογλου, ως Διευθυντής Τύπου και Ραδιοφωνίας και πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου.

ΠΗΓΕΣ:

- Φωτογραφικά αρχεία Νεκτ. Κουκούλη, οικογένειας Αντώνη Καρακατσάνη, Δήμου Αίγινας 
- Η φωτογραφία του ΧΡΥΣΩ ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου (ΗΠΑ)
- Άννα Ρόδη, "Ο κοινοτάρχης Σπύρος Ρόδης και  η ωραιοτέρα των Ελληνίδων". περιοδικό ΑΙΓΙΝΑΙΑ (τ. 22)
- Ψηφιακά αρχεία της Βουλής των Ελλήνων
- Ληξιαρχείο κα Δημοτολόγιο Δήμου Αίγινας
- Βασ. Κουτουζής, "Τα παλιά πλοία του Σαρωνικού" (www.koutouzis.gr)
- Στοιχεία από άρθρο της 29/4/2012 στο ιστολόγιο "ΑΕΡΑ" για την κυβέρνηση Τσολάκογλου
- Στοιχεία του κ. Νικ. Πέππα δημοσιευμένα στον ιστοχώρο του περιοδικού "ΝΑΥΤΙΛΙΑ".    
 

1953 - ''ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ": Άρθρο του Στέλιου Ξεφλούδα για την Αίγινα και το Μορφωτικό της Σύλλογο

   Ξεφυλλίζοντας παλιά ελληνικά περιοδικά μπορείς να βρεις σημαντικά πράγματα, αν οπλιστείς με επιμονή και υπομονή. Το περιοδικό "ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ", που ιδρύθηκε από τον Γρηγόρη Ξενόπουλο, φιλοξένησε σημαντικότατους ανθρώπους του πνεύματος και καθιερώθηκε ως ένα από τα πλέον έγκυρα νεότερα περιοδικά για τα ελληνικά γράμματα. Ερευνώντας το, στο τεύχος Ιουλίου 1953 και στην ενότητα "Επικαιρότητες" συναντήσαμε ένα πολύ όμορφο μικρό άρθρο, με τίτλο "Ένα ενδιαφέρον πνευματικό κέντρο". Ο συγγραφέας του, που υπογράφει με τα αρχικά "Σ. Ξ.", με αφορμή τη δράση του Μορφωτικού Συλλόγου "Ο Καποδίστριας" και με λίγα περιεκτικά λόγια, παρουσιάζει την πολιτιστική και ιστορική σπουδαιότητα του Νησιού μας. Καθώς το διαβάζεις, καταλαβαίνεις ότι ο "Σ. Ξ." δεν αγαπούσε απλά την Αίγινα, αλλά είχε ζήσει σε αυτήν και γνώριζε την ιστορία της. Κατά τη γνώμη μου, δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από το Στέλιο Ξεφλούδα*. Αξίζει να το διαβάσουμε:

""  Υπάρχει στην Αίγινα ένας αξιόλογος Σύλλογος, ο «Μορφωτικός Σύλλογος Αιγίνης», που αναπτύσσει πολύ ενδιαφέρουσα δράση στον πνευματικό τομέα. Οργανώνει διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, μαθήματα για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού. Γενικά προσπαθεί με κάθε τρόπο να διαδόσει (sic) τα γράμματα και την τέχνη και να ανυψώσει την πνευματική στάθμη του τόπου. Μαζί με την «Καποδιστριακή Βιβλιοθήκη», που ολοένα πλουτίζεται με νέα βιβλία και που αποτελεί υπόδειγμα άριστα οργανωμένης Λαϊκής Βιβλιοθήκης με δανειστικό τμήμα, για την οποία επαινετικότατα άρθρα δημοσίεψαν (sic) ξένες εφημερίδες και περιοδικά, συνεχίζει την πνευματική παράδοση του νησιού. 

   Η Αίγινα έχει μεγάλη ιστορία, Είναι γεμάτη μνημεία αρχαία και νεότερα. Έχει ζωγραφικότατα τοπία, χρώμα, έκφραση. Ατμόσφαιρα. Παντού κάτασπρες μικρές εκκλησίες όλο γαλήνη και ειρήνη. Γραμμή λεπτή από βουνά που κατεβαίνουν ως τη γαλάζια θάλασσα. Ήταν πρωτεύουσα της Ελλάδος. Σ’ έναν ήσυχο δρόμο υψώνεται ακόμα το Κυβερνείο, όπου ήταν το γραφείο και ο κοιτώνας του Καποδίστρια. Είχε Εθνικό Μουσείο που ίδρυσε ο Καποδίστριας, γιατί πίστευε ότι «προς απόκτησιν αρετής και σοφίας ισχυρότατα ελατήρια είναι αι λαμπραί αναμνήσεις της φιλοκαλίας και της ευφυΐας και του πολιτικού μεγαλείου των προγόνων μας». Είχε ακόμα το 1830 Εθνική Βιβλιοθήκη, Εθνικό Τυπογραφείο, σχολεία στα οποία δίδαξαν ο Ανδρ. Μουστοξύδης, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Γ. Γεννάδιος.

Στέλιος  Ξεφλούδας
(1902 - 1984)

Είδε στους δρόμους της, τους τόσο γραφικούς να κυκλοφορούν τον Κανάρη, τον Πετρόμπεη, το Μαυροκορδάτο. Στην Αίγινα συγκεντρώθηκαν κάποτε όλοι σχεδόν «οι διανοούμενοι της αναγεννωμένης πατρίδος μας»: Ο Άνθιμος Γαζής, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Σπυρ. Τρικούπης, ο Ιω. Κωλέττης, οι αδελφοί Σκούφοι, οι Σούτσοι και τόσοι άλλοι. Ο Καΐρης προσεφώνησε τον Καποδίστρια στη Μητρόπολη, όταν αποβιβάστηκε στο Νησί.

    Και σήμερα η πόλη της Αίγινας διατηρεί το δικό της χρώμα, τη δική της αρχιτεκτονική πολλά από τα απομεινάρια του παρελθόντος. Υπάρχει το σπίτι του Καζαντζάκη πάνου (sic) σ’ ένα γυμνό ακρωτήριο, μέσα στους ανέμους και τα κύματα, όπου χρόνια έμεινε ο ποιητής της «Οδύσσειας», το σπίτι της Ιουλίας Περσάκη, το σπίτι του Καλμούχου. Πολλοί ζωγράφοι, ο  Βασιλείου, ο Μηταράκης και άλλοι έμειναν στο νησί και ζωγράφισαν τα τοπία του.
  
   Ο «Μορφωτικός Σύλλογος Αιγίνης», που με τόσο ενθουσιασμό και πίστη άρχισε και συνεχίζει το έργο του, έχει δίχως άλλο να επιτελέσει ακόμα πολλά και για την ανάπτυξη της πνευματικής στάθμης του νησιού και για να κάνει γνωστό, όσο μπορεί πιο πλατιά, το τόσο πλούσιο ιστορικό και πνευματικό παρελθόν της Αίγινας.  Σ. Ξ. ""

Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου: Νεκτάριος Γ. Κουκούλης

* https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9E%CE%B5%CF%86%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B1%CF%82