Σε όλη την ορεινή Αίγινα συναντάς ερείπια εποχιακών αγροικιών. Οι νοικοκύρηδες, αφού δουλεύανε "ήλιο με ήλιο", όταν τα χωράφια ήταν μακριά από το σπίτι τους, χτίζανε με πέτρα από τον χώρο, μικρά σπιτάκια όπου έμεναν ή προφυλάσσονταν από τις καιρικές συνθήκες. Σε αυτά τα οικήματα υπήρχαν μόνο τα στοιχειώδη μέσα επιβίωσης, το τζάκι, ένα κρεβάτι πέτρινο με στρώμα από άχυρα και πέτρινο τραπέζι. Τα ονόμαζαν και "γιατάκι". Η στέγη φτιαχνόταν με τον παραδοσιακό τρόπο του "λιακού", δηλαδή στο κάτω στρώμα έμπαιναν τα πατερά από ξύλο κέδρου (τσιντρού) που αφθονούσε στην Αίγινα ή καλάμια, μετά κάθετα έμπαιναν λιανόκλαδα κέδρου, από πάνω φύκια,και μετά αργιλόχωμα. Πριν το χειμώνα ανανεώνανε την "άργελο" ή το κοκκινόχωμα με νέα στρώση για να κρατήσει τα νερά των βροχών. Σε πρόχειρα οικήματα συναντάμε σπάνια και στέγη από σκέτη πέτρα και από πάνω φυσικά αργιλόχωμα. Σε δυο τρία σημεία του Μεσαγρού σώζονται και πολύ μικρά ατομικά πετρόσπιτα, όπως αυτά των Κυκλάδων.
Τα αντικείμενα και σκεύη της καθημερινότητας ("λάτρας") τοποθετούνταν σε πέτρινες εσοχές στους τοίχους που τις λέγανε "παλεθούρες", γενήτικη φθορά της λέξης "παράθυρο" ή "παραθύρα". Η συγκεκριμένη "παλεθούρα" είναι από τα ορεινά των Αλώνων. Κρεμάγανε, επίσης, με σύρμα από το ταβάνι είτε μικρούς κορμούς είτε σανίδες, τις λεγόμενες "τάβλες" για τα τυριά και τα κρεατικά. Αν το σπιτάκι ήταν σε αμπέλια, υπήρχε και πάτημα (σώζονται αρκετά) με δεξαμενή για το μούστο, που λεγόταν "πουρλάκι". Το χώρο του πατητηριού χρησιμοποιούσαν τα καλοκαίρια (πριν τον τρύγο) και για προσωρινή αποθήκευση ρητίνης. Αν η αγροικία ήταν αγροικία καταφύγιο ρετσινάδων, τότε δίπλα υπήρχε και ιδιαίτερος λάκκος, βάθους ενός περίπου μέτρου, για το ρετσίνι, που τον έλεγαν "λουτσάρι". Στα βουνά με πεύκα υπήρχαν και πολλά σημεία απόθεσης ρητίνης (ρετσινιού) χωρίς να υπάρχει αγροικία, που τώρα έχουν χαθεί μέσα στη βλάστηση ή γεμίσει πευκοβελόνες. Στις αγροικίες, ειδικά αν ήταν σε αγκροκτήματα, υπήρχαν και μικρά πλακόστρωτα αλώνια. Στην Αίγινα υπήρχαν δεκάδες τέτοια μικρά αλώνια, μακριά από τα χωριά πάνω στα βουνά, που πολλά ανάγονται στα αρχαία και πρώτα βυζαντινά χρόνια. Τώρα έχουν εξαφανιστεί και αναγνωρίζεις το χώρο, μόνο από τον κυκλικό πέτρινο περίγυρό τους. Σήμερα, σώζονται μόνο τα μεγάλα αλώνια των χωριών. Παντού σχεδόν υπήρχαν επίσης και μικρές ή μεγάλες σουβάλες συλλογής όμβριου νερού, για το λόγο αυτό πρέπει οι περιπατητές να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, αν περπατούν εκτός μονοπατιών σε όλη την ορεινή Αίγινα. Πολλές από αυτές χρησιμοποιούνται και σήμερα από τους βοσκούς του Νησιού. Σε σημείο του Οροπέδιου Μεσαγρού συναντάμε και τη μοναδική ίσως σουβάλα με χτισμένο οίκημα στο στόμιό της.
Σε όλες τις αγροικίες, είδικά αν ήταν κτηνοτρόφων, υπήρχαν πέτρινα μαντριά γύρω. Αν κοντά υπήρχαν βράχοι και μικρά σπηλαιώματα, τους εκμεταλλεύονταν. Τέτοια φυσικά μαντριά συναντάμε στα ορεινά χωριά, ενώ εντυπωσιακή είναι και η "σπηλιά του Καπάκα" στο λόφο των Μύλων στο Μεσαγρό. Μοναδικό, μάλλον, στο Νησί είναι και ένα σπηλαίωμα μεγάλου βράχου, στα νότια του βουνού "Νικολάκη", που είχε μεταραπεί σε πρόχειρο καταφύγιο, μάλλον κατά τα αρχαία χρόνια.
Αγροικίες εντελώς "απόκοσμες" συναντάμε στα χαμηλά σημεία του Βαθυπόταμου Μεσαγρού, χαμένες όμως μέσα στη βλάστηση και δυσπρόσιτες. Εκεί έμεναν Χαλδαίοι, που τους είχαν δώσει και το παρωνύμιο (παρατσούκλι) "Βαθυποταμίτες", που το συναντάμε ακόμα και σε εκλογικούς καταλόγους τελών του 19ου αιώνα. Τέλος, αν οι αγροικίες μετατρέπονταν σε μικρούς οικισμούς, κολλητά στα σπίτια χτίζονταν και εξωτερικοί ξυλόφουρνοι, που εκτός εξαιρέσεων σήμερα έχουν χαλάσει ("βουλιάξει") και σώζονται μόνο απομεινάρια. Προσεχώς θα δημοσιεύεται σχετικό φωτογραφικό υλικό μου.
