ΤΟ «ΚΑΙ», Ο «ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΑΚΤΗΣ», O «N.O.A.» ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

( Η πρώτη δημοσίευση της μελέτης αυτής έγινε στο πανελλαδικής κυκλοφορίας συνδρομητικό περιοδικό ΣΥΛΛΟΓΕΣ, με έδρα την Αθήνα, στο τεύχος Δεκεμβρίου 2022.)

1939 - Η ανακοίνωση του Ομίλου Φίλων Ακτής

     Αφορμή γι’  αυτή τη μικρή έρευνα ήταν η δημοσίευση, στο συνδρομητικό αθηναϊκό περιοδικό ΣΥΛΛΟΓΕΣ, το Νοέμβριο 2022, μιας ανακοίνωσης του Μαΐου 1939 από το παλαιό ναυταθλητικό και εκδρομικό σωματείο ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΑΚΤΗΣ (Ο.Φ.Α.), που ιδρύθηκε το 1921 και υφίσταται ως σήμερα, με έδρα τις Αχαρνές (εικόνα 1). Με την ανακοίνωση, τα μέλη του Ομίλου ενημερώνονταν επίσημα, ότι μετά από συνεννόηση με την τότε Λιμενική Επιτροπή Αίγινας, έγινε δωρεάν παραχώρηση οικήματος που υπήρχε στο δεξιό, για τον εισερχόμενο, λιμενοβραχίονα (που εμείς οι νησιώτες ονομάζουμε «Και») και αποφασίστηκε η ίδρυση του Α’ Ναυτικού Σταθμού του Ομίλου Ο.Φ.Α., για ναυταθλητικές και αλιευτικές χρήσεις των μελών. Το γεγονός αυτό ήταν πολύ σημαντικό αρχικά για τον ίδιο τον Ο.Φ.Α., αλλά, όπως στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε, είχε και ιδιαίτερη τοπική σημασία, αφού αποτέλεσε την αρχή του ναυταθλητισμού στην Αίγινα και τη μετέπειτα δημιουργία του τοπικού Ναυτικού Ομίλου, που όλοι γνωρίζουμε πόσες πανελλαδικές και διεθνείς διακρίσεις έχει επιτύχει. 

Εικόνα 1 - Τα ιδρυτικά μέλη του Ο.Φ.Α.

    Η ανακοίνωση, όμως, αυτή μας δίνει και την ευκαιρία να παρουσιάσουμε την ιστορία και τη διαχρονική εξέλιξη του λιμενοβραχίονα «Και» Αίγινας, που έχει ιστορικό ενδιαφέρον. Εκεί αρχικά, βρισκόταν μια μικρή νησίδα, η ΣΑΡΩΝΙΣ, με δύσκολη πρόσβαση στη στεριά, από βραχάκια. Πάνω της βρίσκουμε στα τέλη του 18^ου αιώνα ένα μικρό ενετικό φυλάκιο, το «ΜΠΟΥΡΤΖΙ» (εικόνα 2). 

Εικόνα 2

    Το μικρό αυτό «επιθαλάσσιον φρούριον» στα Καποδιστριακά χρόνια χρησιμοποιείται ως φυλακές. Ακολούθως, το οίκημα εγκαταλείπεται (εικόνα 3) και ερειπώνεται (εικόνα 4). Στις αρχές του 20^ου αιώνα, στα πλαίσια γενικότερων λιμενικών έργων που περιλάμβαναν εκβάθυνση του λιμανιού και κατασκευή κανονικού διαδρόμου προς τη στεριά, το κτήριο δυστυχώς κατεδαφίζεται και στη θέση του, τη δεκαετία 20, υπάρχει μόνο ένα πρόχειρο κατάλυμα, που είχαν φτιάξει οι ψαράδες (εικόνα 5). 

Εικόνα 3

Εικόνα 4

Εικόνα 5

                                

    Στα μέσα δεκαετίας 30, μιας και η Αίγινα είχε ήδη αρχίσει να γίνεται τόπος προορισμού για εκδρομείς και σκάφη αναψυχής, μεσολαβούν οι Σύλλογοι Αιγινητών Αθηνών και Πειραιώς και το 1939 γίνεται η παραχώρηση στον Ο.Φ.Α., κατασκευάζεται κεραμοσκεπής οικίσκος, ως «Ναυτικός Σταθμός» και απλές εγκαταστάσεις για ελλιμενισμό σκαφών αναψυχής (εικόνα 6). 

Εικόνα 6

    Η κίνηση του Ναυτικού Σταθμού ήταν αξιόλογη από εκδρομικής αλλά και αθλητικής πλευράς. Οι πρώτοι τοπικοί ναυτικοί αγώνες ιστιοπλοΐας και λεμβοδρομιών είναι πια γεγονός. Στο χώρο, εν τω μεταξύ, τοποθετείται και το μνημείο «Ηρώο Πεσόντων». Μεσολαβεί, όμως, ο Πόλεμος και η Κατοχή. Ο Ναυτικός Σταθμός σταματά να λειτουργεί, εγκαταλείπεται και σχεδόν καταστρέφεται.

Την πρώτη μεταπολεμική είδηση για το θέμα εντοπίζουμε το Μάρτιο 1947, στην «αθλητική σελίδα» του περιοδικού ΚΗΡΥΞ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ. Πληροφορούμαστε ότι ο Ο.Φ.Α. επανέρχεται και σε συνεννόηση «με τον αρχίατρο του Β. Ν. κ. Ηρειώτη και αρκετούς νέους της Αιγίνης» συμφωνείται η ίδρυση του «θυγατρικού» Ο.Φ.Α. Αιγίνης, στον οποίο και παραχωρείται και ό,τι έχει απομείνει από τον Ναυτικό Σταθμό. Η ναυταθλητική ιστορία της Αίγινας αρχίζει πλέον και επίσημα, με σημαντικές δραστηριότητες στη συνέχεια. Παράλληλα, στο χώρο του «Και» αρχίζει η τουριστική αξιοποίηση. Σε καρτ-ποστάλ της περιόδου και ιδιωτικές φωτογραφίες ο φακός αποτυπώνει ένα νέο διώροφο οίκημα (εικόνες 7α και 7β), που λειτουργεί ως γραφεία του Ομίλου και αναψυκτήριο.

Εικόνα 7α

Εικόνα 7β - Τρατάρηδες στο ΚΑΙ, το 1945

    Το 1951, σε συνέχεια του Ο.Φ.Α. Αιγίνης, ιδρύεται και εγκαθίσταται ο αυτόνομος Ναυτικός Όμιλος Αιγίνης (Ν.Ο.Α.). Στη διετία 1957 – 1958, στο Χώρο λειτουργεί και ο πρώτος θερινός κινηματογράφος «ΣΙΝΕ – ΝΕΡΑΪΔΑ», με φορητό εξοπλισμό (εικόνα 8). 

Εικόνα 8

  Το 1959, το διώροφο κτήριο κατεδαφίζεται και λίγο αργότερα το «Ηρώον» μεταφέρεται στη σημερινή του θέση, την πλατεία «Εθνεγερσίας». Στη συνέχεια και ενώ ο χώρος έχει περιέλθει στο Λιμενικό Ταμείο, κατασκευάζεται το ισόγειο κτήριο, που υπάρχει και σήμερα, στεγάζει τα γραφεία του Ν.Ο.Α. και εκμισθούμενο αναψυκτήριο (εικόνα 9). Ως πρόσφατα, στο σημείο υπήρχε και απόληξη κεντρικού αγωγού ύδρευσης, όπου τα υδροφόρα πλοία έφερναν νερό για τις υδρευτικές ανάγκες του Νησιού. 

Εικόνα 9 - Το ΚΑΙ, σήμερα

    Αυτή σε συντομία είναι η ιστορία του λιμενοβραχίονα «Και» και της αρχής της ναυταθλητικής δραστηριότητας στην Αίγινα, που ξεκίνησε από τον  Όμιλο Φίλων Ακτής. Ευχόμαστε στο Ναυτικό μας Όμιλο πάντα επιτυχίες, υγεία και πρόοδο για τα στελέχη, τους αθλητές και τις αθλήτριές του και πάντα επιτυχίες.

ΠΗΓΕΣ: Για την παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από: Το φωτογραφικό αρχείο και την επανέκδοση του "Κήρυκα Αιγίνης" του Νεκτάριου Κουκούλη, το περιοδικό ΣΥΛΛΟΓΕΣ, τα φωτογραφικά αρχεία της Αρτ. Λαβούτα και του Βασίλη Οικονόμου. Ευχαριστώ τον υπεύθυνο του περιοδικού ΣΥΛΛΟΓΕΣ και παλιό φίλο Αργύρη Βουρνά για την τιμητική δημοσίευση. 

1887 - ΤΟ ΠΑΛΑΤΙΟΝ ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΑΝΝΗ - Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ (αναδημοσίευση)

 

Με πολύ σεβασμό, φέρνουμε ξανά στο φως ένα πολύ σημαντικό κείμενο του Σπυρίδωνα Λάμπρου, εξέχοντα Κερκυραίου ιστορικού και πολιτικού (1851 - 1919), που πρωτοδημοσιεύτηκε στο φύλλο 591/ 26 - 4 - 1887, της εβδομαδιαίας αθηναϊκής εφημερίδας ΕΣΤΙΑ, που από όσα γνωρίζω, για πρώτη φορά δημοσιεύεται σε τοπικό επίπεδο. Το κείμενο αυτό, γραμμένο σε απολαυστική καθαρεύουσα, δημοσιεύτηκε προφανώς μετά από επίσκεψη του Σ. Λάμπρου στην Αίγινα και μας παρέχει με παραστατικό τρόπο, έντονη κριτική διάθεση αλλά και συναισθηματική φόρτιση πολύτιμες πληροφορίες, ορισμένες από τις οποίες τουλάχιστον εγώ δε γνώριζα, για την τότε άθλια εικόνα του πρώτου Κυβερνείου της Ελλάδας, την κατάσταση και τη χρήση του, αλλά παραθέτει και στοιχεία για τις απαρχές της Πόλης, μετά την εγκατάλειψη της Παληαχώρας, το πρώτο Νομισματοκοπείο και άλλα κοινωνικά ζητήματα. Η συνοδευτική φωτογραφία του κτηρίου είναι περίπου της ίδιας εποχής με τη δημοσίευση του άρθρου. Το κείμενο παρατίθεται αυτούσιο, με μόνη αλλαγή τη μη διατήρηση του μονοτονικού για τεχνικούς λόγους και την προσθήκη κάποιων σημείων στίξης ή έντονων χαρακτήρων, προς διευκόλυνση του αναγνώστη. Σε ελάχιστα σημεία εντός παρενθέσεων επεξηγώ κάποια πράγματα με την ένδειξη 'σ.σ.' . 

(Η πλήρης αναδημοσίευση του άρθρου του Σπυρίδωνος Λάμπρου, από το φύλλο 591, της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΕΣΤΙΑ, της 25/ 4/ 1887)

Ευλαβής ετέλεσε την προπαρελθούσαν Κυριακήν η Κέρκυρα τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του μεγάλου αυτής πολίτου, όστις αναπαύεται εν τω ησύχω σεμνείω της Πλατυτέρας υπό απέριττον λίθον, υπομιμνήσκοντα και διά της εξωτερικής αυτού απλότητος την όλην περί τον βίον σεμνότητα του Κυβερνήτου. Απλούς είνε ο τάφος ως λιτός υπήρξεν ο βίος καί αφε­λής η δίαιτα του Καποδιστρίου. Ουδένα κενόν μεγαλείου όγκον, ουδεμίαν επίδειξιν και λάμψιν φέρει ο τάφος εκείνος, και ενώπιον αυτού ο θεατής λησμονεί τον άρχοντα της Ελλάδος και ενθυμείται μόνον τον αγαθόν Μπαρμπαγιάννην, ως εκάλεσε τον άνδρα αγαπητικώς ο ελληνικός λαός, μετ’ ευγνωμοσύνης άποβλέπων εις την φιλελεήμονα όψιν του ιδρυτού του Αιγιναίου ορφανοτροφείου, εις την πατρικήν φιλοστοργίαν του κτίστου των σχολείων, του εισηγητού της γεωργίας, του προστάτου της πενίας και ορφανίας.

 

Άπορον αληθώς είνε πώς το ποιητικόν τούτο και γλυκύ όνομα του Μπαρμπαγιάννη δεν έμεινε προσκεκολλημένον εις το ίδρυμα εκείνο, εν ω ο Αιγιναίος λαός έβλεπεν εν πλήρει τη δράσει της φιλοπατρίας και αγαθοεργίας τον αγαθόν Κυ­βερνήτην. Λέγω την εν Αιγίνη κατοικίαν και το διοικητήριον του Καποδιστρίου. Οι Αιγινήται γνωρίζουσι τον οίκον υπό άλλο όνομα. Το πρώτον τούτο παλάτιον της νέας Ελλάδος κα­λείται Kυβερνείον. Είνε ίσως η επίσημος αυτού επωνυμία από των χρόνων καθ’ ους είργάζετο και έδρα εν αυτώ ο Κυβερνήτης. Το όνομα γνωρίζουσιν οι πλείστοι των Αιγινητών αλλ’ ολίγοι βεβαίως έχουσι συνείδησιν, ότι ο οίκος εκείνος έχει ιστορίαν και ότι είνε κειμήλιον της Πόλεώς των.

 

Ότε επεσκέφθην το «παλάτιον του Μπαρμπαγιάννη» (ας μοι επιτραπή να καλέσω ούτω το σεβαστόν ερείπιον) και είπον εις την θυρωρόν, άμα εισελθών εις τον πυλώνα, «αυτό λοιπόν είνε το σπίτι του Καποδιστρίου;», έλαβον την απάντησιν «ο Ηλίας ίσως τον εγνώρισεν, εμείς ήλθαμεν αργό­τερα, δεν τον γνωρίζω αυτόν οπού μου λέ­γεις.». Εφάνη εις αυτήν νέον τι και άγνωστον και απροςδόκητον το όνομα του διευθύναντος τας τύχας της Ελλάδος εκ του οίκου εκείνου, ου η αυλή εχρησίμευεν εις αύτην ίνα απλόνη τα νεόπλυτα ασπρόρουχα του απλοϊκού συμβίου, όστις είνε τώρα ο διάδοχος τού Καποδιστρίου εν τω Κυβερνείω. Ο διάδοχος του Καποδιστρίου δεν κυβέρνα την Ελλάδα εκ του ανωτέρου ορόφου τού πα­λατιού, άλλ' αρκεΐται εις το να κυβερνά τον πενιχρόν του οίκον, περιοριζόμενον εις τα εξ αρι­στερών, τω ειςερχομένω, ισόγεια δωμάτια του Κυβερνείου. Δεν δυνάμεθα να είπωμεν τον φύ­λακα εκείνον θυρωρόν του παλατιού, πολύ δ’ όλιγώτερον να ονομάσωμεν αυτόν ξεναγόν. Η μεν θύρα είνε αναπεπταμένη εις πάντας τους ανέμους και πολύ περισσότερον εις τους σπανί­ους επισκέπτας. Ο δε Ήλίας ουδέν έχει να δείξει, εκ του παλαιού μεγάρου του Κυβερνήτου, ουδέν να εξηγήση, ουδεμίαν ιδιαιτέραν αίθου­σαν ν’ ανοίξη ούτε να ερμηνεύση εικόνας ή σκεύη. Ο ξένος δεν έχει ανάγκην έρμηνέως, όπως περιεργασθή, το πρώτον παλάτιον της νέας Ελ­λάδος. Τα κατ’ αυτό είνε απλά, απλούστατα. Και ένα μόνον οφθαλμόν αν έχη ο επισκεπτόμενος, θα ίδη ότι έχει να ίδη, ερήμωσιν και ερείπια. Και φεύγων δεν θα πιστεύει, ότι είδεν αληθώς ό,τι πράγματι είδεν.

 Η της οδού καμαρωτή είσοδος, προς τα αριστερά της οποίας ευρίσκονται τα δωμάτια του φύλακος, άγει εις μεγάλην αυλήν διςχιλίων περίπου πήχεων. Ολίγος είνε ο χώρος ον διαφιλονικεί εις την κνίδην πρασιά λαχανικών, καλλιεργουμένων υπό των κατοίκων του ισογαίου. Αν ήσαν τουλάχιστον γεώμηλα, ο ειςερχόμενος εις την αυλήν του ηρειπιωμένου εκεί­νου κτιρίου θα ενόμιζεν, ότι εφυτεύθησαν επίτηδες είς ανάμνησιν της επιμελείας και της αγάπης, μεθ’ ης ο Καποδίστριας ηγωνίσθη να διαδώση, άμα κατελθών εις την ’Ελλάδα, την καλλιέργειαν του φυτού τούτου. Πόσα δείγμα­τα της φροντίδος αυτού ταύτης διασώζουσιν αι επιστολαί του! 

Εις τον άνω όροφον της οικοδομής άγει κλίμαξ μαρμαρίνη. Ωραία είνε η θέα από της κλίμακος ταύτης, ήτις νυν είνε πολλαχού κα­τεστραμμένη. Βεβαίως ο Κυβερνήτης, κατερχόμενος αυτήν, θα ίστατο πολλάκις, όπως ρίψη το βλέμμα εις τα προς τα δεξιά όρη, την μητρόπολιν και το προσφιλές αυτού κτίσμα, το Ορφανοτροφείον ή εντρυφήση εις τας εξ αριστε­ρών εν απόπτω φαινομένας κλιτύας εν αις κρύ­πτεται η Μονή, εις τα πυρίκαυστα βουνά των Μεθάνων, εις τα νώτα της γλαυκής θαλάσσης.

Ο άνω όροφος του Κυβερνείου συνέκειτο εκ δωματίων εννέα και ενός διαδρόμου. Η αίσθησις ην εμποιεί η επίσκεψις αυτών είνε τι πλέον ή αλγεινή. Ο οίκος εχρησίμευσε μετά την κρητικήν επανάστασιν μέχρι του 1873, ως άσυλον εκατοστύων Κρητών προσφύγων. Αν ο Καποδίστριας έζη, η φιλεύσπλαγχνος ψυχή του ήθε­λε χαρή, ότι ο οίκος αυτού έγινεν ιερόν της φιλανθρωπίας, αλλ’ αν έβλεπε και την ερειπίωσιν, εις ην περιήγαγε την σεμνήν εκείνην στέ­γην ο συνωστισμός των πενομένων και απατρίων τέκνων της μάρτυρος Νήσου, το εν αυτώ έμφυτον αίσθημα της ευνομίας και της τάξεως ήθελεν εξαναστή, και ο αγαθός Μπαρμπαγιάννης ήθελεν αίφνης εκτραπή οργίλος εις τινα των εκφράσεων εκείνων, αίτινες απεδείκνυον οπόσον επαθαίνετο εκ της περί αυτόν επαναστατικής ακοσμίας των κυβερνωμένων. Πλείστοι των τοί­χων έχουσι καταρρεύσει καθ’ ολοκληρίαν και φαίνονται τα υποβαστάζοντά ποτε τον πηλόν ξύλα κεκαυμένα, αλλαχού λείπει αυτή η στέγη. Αι ύαλοι των παραθύρων είνε τεθραυσμέναι. Εν τω ακαθάρτω, ενιαχού διερρωγότι πατώματι είνε συνεσωρευμένα αλλαχού ξύλα, αλλαχού άχυρα και παλαιά υποδήματα και σαπρία και κόπρος. Η αράχνη υφαίνει ακώλυτος απαντα­χού τον ιστόν της, μόνη δεσπότις εν μέσω της άγριας εκείνης ερημώσεως.

 Και όμως οποία η αντίθεσις του ελεεινού πα­ρόντος προς τους χρόνους καθ’ ους περιέβαλλε τα δώματα εκείνα ως αγαθός τις δαίμων η οικουρός στοργή του Κυβερνήτου. Δεν ήτο κτίριον πολυτελές βεβαίως τό Κυβερνείον, αλλά δια­κρίνει πας τις μεθ’ όποιας επιμελείας και φιλο­καλίας άμα, είχε διακοσμήσει αυτό ο Καποδίστριας. Φαίνονται ακόμη αι διά των μελιταίων λεγομένων πλακών λιθοστρώσεις του δαπέδου, αίτινες ενιαχού προςλαμβάνουσι τύπον καλλωπιστικώτερον και είνε διατεθειμέναι επί το καλλιτεχνικώτερον. Την δ’ εν κομψότητι άμα και απλότητι διασκευήν του Ιδρύματος δεικνύει αυ­τό το γραφείον του Κυβερνήτου, ευτυχώς διασωζόμενον καλλίτερον των άλλων δωματίων. Κείται τούτο αριστερά τω ειςερχομένω. Το ορόφωμα διασώζει τα ξύλινα αυτού φατνώματα, ποικιλλόμενα εν τω μέσω της αιθούσης διά με­γάλου ρόδακος. Σώζεται ακόμη ό κρίκος εξ ου εκρεμάννυτο πιθανώς ο λαμπτήρ ο φωτίζων τας υπέρ του έθνους αγρυπνίας του Άρχοντος. Τα δε παράθυρα φέρουσιν έξωθεν χαράσια, κατά τον τρόπον της τουρκικής οικοδομίας. Η είσοδος εις το δωμάτιον τούτο φέρει αλη­θείς συγκινήσεις. Αλλ’ όπόσον συγκινητικώτερον θα ήτο, αν ο οίκος διετηρείτο ευσταλής και ως ήρμοζεν, αν εις το γραφείον τούτο ήθελον συγκεντρωθή ως κειμήλια άπαντα τα σωζόμενα έπιπλα και ενδύματα του Κυβερνήτου και πάσα ανάμνησις του ανδρός δυναμένη να δώση ζωήν εις τους αφώνους εκείνους τοίχους.

 Ο πενιχρός οικίσκος, εν ω ό Σχίλλερος (σ.σ. SCHILLER) έγρα­ψε το «εις την χαράν» λυρικόν αυτού ποίημα, δεικνύεται ευλαβώς εις τούς περιηγητάς εν τω Gohlis παρά την Λειψίαν, καί φυλάσσονται εν αυτώ ως προσκυνήματα η τράπεζα του ποιητού και ολίγα αυτόγραφά του και εντός πλαισίου εκτεθειμένου εν εσωκάρδιον του λυρωδού. Οπόσον αξιώτερον θέας θα ήτο το σεμνόν γραφείον του πρώτου άρχοντος της ελευθέρας ελληνικής πολιτείας, εν ω έγραψε τοσαύτα χρυσά βήματα και ηγρύπνησε τοσαύτας αγωνιώδεις νύκτας εργαζόμενος υπέρ της ευημερίας της πατρίδος !

Εν τη αυλή του Κυβερνείου εύρηται εγκεχωσμένος σιδηρούς ακμών, όςτις ουχ ήττον του κτιρίου το οποίον δι’ ολίγων περιέγραψα, συν­δέεται αμέσως προς την ιστορίαν της νέας Ελλάδος. Ο σίδηρος εκείνος είνε το μόνον σωζόμενον λείψανον των μηχανών του νομισματοκο­πείου του Κυβερνήτου. Εκεί λοιπόν εκόπτοντο οι «φοίνικες» και τα χαλκά νομίσματα της πρώτης ελευθέρας ελληνικής πολιτείας. Η κάμινος εν η ανελύετο το μέταλλον έκειτο εν τοις ισογείοις του Κυβερνείου, εκεί όπου τώρα κατοικεί ο κλητήρ. Η μόνη ιστορική παράδοσις η ζωογονούσα το ερείπιον είνε η περί «του φούρνου όπου χυνόταν το μπακίρι».

 Αλλ’ ο εν τη αυλή του Αιγιναίου Κυβερνεί­ου σωζόμενος εκείνος ακμών του πρώτου ελληνι­κού νομισματοκοπείου έχει παλαιάν και περίερ­γον την ιστορίαν. Είνε τό τελευταίου λείψανον των μηχανημάτων του νομισματοκοπείου του τάγματος των Ιπποτών της Ρόδου. Καθιδρύων ο Καποδίστριας τα ελληνικά πράγματα, είχεν αποστείλει τον φίλον αυτού Αλ. Κοντόσταυλον εις Μελίτην, όπως εξαργυρώση το ύπό της ρω­σικής κυβερνήσεως διά συναλλαγματικών πλη­ρωτέων εις Λονδίνου σταλέν είς τον Κυβερνήτην ήμισυ εκατομμύριου πουβλίων. Εκείθεν δ’ εκόμισεν ο Κοντόσταυλος εις Αίγιναν και τα προς εκκοπήν νομισμάτων μηχανήματα των Ιωαννιτών, οίτινες μετά την άλωσιν της Ρόδου υπό του Σουλεϊμάνου, πλανηθέντες επί τινα έτη, είχον τέλος εγκαταστή τω 1530 εις την Μελίτην (σ.σ. Μάλτα), παραχωρηθείσαν αυτοίς υπό του αυτοκράτορος Καρόλου του πέμπτου. Ηγόρασε δ’ αυτά ο Κοντόσταυλος αντί του ευτελούς τιμήματος εκατόν λιρών στερλινών. Ούτω δε τα αυτά εργα­λεία δι’ ων είχον κοπή εν Ρόδω νομίσματα υπομιμνήσκοντα την υπό ξένων δεσποτών, κατά τούς μέσους αιώνας, κατοχήν της ελληνικωτάτης νήσου εχρησίμευσαν όπως κατασκευασθώσιν οι «φοίνικες» και οι οβολοί της αναγεννηθείσης Ελλάδος, και δη εν αυτή εκείνη τη Νήσω, όπου, αρχομένου του εβδόμου προ Χρίστου αιώνος, είχον κοπή επί Φείδωνος τα πρώτα νομίσμα­τα της αρχαίας Ελλάδος, αι περιώνυμοι αιγιναίαι «χελώναι».

 Ουδεμία αναμνηστική επιγραφή έξωθεν του Κυβερνείου διδάσκει ημάς τον χρόνον καθ’ ον εκτίσθη. Ουδέ τούτο καν γνωρίζομεν, αν, όπερ πιθανώτερον, ωκοδομήθη επίτηδες ή διεσκευάσθη ως διοικητήριον καταλλήλως παλαιοτέρα τις, ήδη υπάρχουσα οικία. Η Αίγινα δεν είνε πόλις παλαιά. Καθ’ ον χρόνον έστησεν εκεί την έδραν της διοικήσεως ο Κυβερνήτης τον Ιανου­άριον του 1828, η Αίγινα μόλις ηρίθμει τριών δεκάδων βίον και αι μεγάλαι εν αύτη οικίαι ήσαν πάνυ ολίγαι. Η Αίγινα κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας δεν έκειτο εκεί όπου είνε τώρα συνοικισμένη η πόλις κατά τας βορειοανατολικάς ακτάς της νήσου παρά την θέσιν όπου έκειτο η αρχαία πόλις. Οι Αίγινήται μόλις τελευτώντος τού δέκατου ογδόου αιώνος, ολίγα μόνον έτη προ του 1800, ήοχισαν καταβαίνοντες εις εκείνον τον αιγιαλόν εκ της εγκαταλειφθείσης Παληαχώρας, ης σώζονται τα ερείπια εν μέσω πλήθους εκκλησιών μίαν και ημίσειαν περίπου ώραν από της σημερινής πόλεως κατά την οδόν την εξ αυτής άγουσαν εις τα ερείπια του αρχαίου ναού της Αθήνας (σ.σ. Ναός Αφαίας). Τα πρώτα δε κτίρια, τα κτισθέντα κατά την ση­μερινήν παραλίαν ολίγον προ τού 1800, ήσαν κατά τας διηγήσεις Αιγινητών γερόντων τρία μαγαζεία, το του Ν. Λογοθέτη, το του Μιχαλάκη Μοίρα και το του Λιμπεροπούλου. Πλην δε τούτων υπήρχεν ήδη κατά τους αυτούς χρόνους και ο οίκος της δημογεροντίας. Τω δε 1802 έχτισεν ο Σπυρίδων Μαρκέλλος, πάππος του εξ Αιγίνης πρώην βουλευτού, τον και ήδη σωζόμενον πυργοειδή αυτού οίκον, βορείως δ’ αυτού σχεδόν συγχρόνως έκτισεν ο κτήτωρ του μαγαζείου Λιμπερόπουλος οίκον και πλην των δύο τούτων ωκοδομήθη ο οίκος του ιατρού Θωμά Ζωγράφου. Ούτοι ήσαν οι πρώτοι οικισταί της Αίγίνης, αρχομένου του καθ’ ημάς αιώνος. Κατ’ ολίγον δε ήρχισαν οίκοδομούντες και άλλοι, ούτως ώςτε κατά την άφιξιν του Καποδιστρίου, η Αίγινα ήδύνατο να ρηθή ότι είχεν όψιν πόλεως. Αλλ’ ολίγοι όμως ήσαν οι μεγαλοπρεπείς οίκοι της νέας μητροπόλεως της Ελλάδος, εξ ων επιφανέστεροι οι του Τρικούπη και του Κοντοσταύλου. Ο Καποδίστριας, γράφων τη 27 ’Ια­νουάριου 1828 προς τον στρατηγόν Αδάμ εις Κέρκυραν, έλεγεν αυτώ  «λυπούμαι, στρατηγέ μου, ότι δεν δύναμαι να προςφέρω εις τον γραμματέα σας ουδέν τερπνότερον εν ταύτη τη Νήσω, ων και εγώ κατεσκηνωμένος εν κοινή και ίση και μόνη απολαύσει, της του καλού αέρος και θερμοκρασίας ηδίστης». Ο δε Νικό­λαος Δραγούμης διηγείται εν ταις Ιστορικαίς αυτού Αναμνήσεσιν, ότι πλην των κατεχόντων τας τρεις ή τέσσαρας μεγαλοπρεπεστέρας οικίας, οι λοιποί ενεφώλευον, ως αληθείς διάδοχοι των Μυρμηδόνων, εις ισόγαια, κλίνην έχοντες το χώμα και έπιπλα τα δερμάτινα δισάκκια, τους πιστοτάτους τούτους συντρόφους των συμφορών αυτών και περιπλανήσεων, κρεμάμενα από μα­κρών ξύλινων ήλων επί μαυρωπών τοίχων, και σκεύη τραπέζης πινάκια βαναυσουργή, εστερημένα χειλέων και οδοντωτά, εις ά μετέχεον ανυπόμονοι από κοχλαζούσης διώτου χύτρας φακάς ή φασήλους. Και όμως, ποοςθέτει, ήσαν πανευδαίμονες καί εμακάριζον εαυτούς, διότι τότε πρώτον μετά τοσαύτα έτη έτρωγον ακατα­δίωκτοι καί αδάκρυτοι τον άρτον αυτών.

 Δεν γνωρίζομεν ακριβώς τον χρόνον καθ’ ον κτισθέντος του Κυβερνείου ιδρύθη εν Αιγίνη αξιοπρεπής έδρα της διοικήσεως, ενώ συγχρό­νως η πόλις εκοσμείτο υπό του Κυβερνήτου διά του Ορφανοτροφείου και των δημοτικών σχο­λείων, άτινα μέχρι της σήμερον υφιστάμενα μαρτυρούσι τρανώς τον υπέρ των κοινών πρα­γμάτων ζήλον αυτού. Αλλά βεβαίως και μετά την οικοδόμησιν του παλατιού δεν απέβη τούτο, το κέντρον του κοινωνικού βίου της πρωτευούσης. Τουλάχιστον βλέπομεν, ότι τω 1829, πανηγυριζομένης της κατά τον μήνα Μάιον ανακτήσεως του Μεσολογγίου, το εθνικόν ευτύχημα εωρτάσθη εν τω οίκω του Τρικούπη δι’ ευθυμίας, ην μετά μεγίστης χάριτος διηγείται ο Δραγούμης, περιγράφών την υπέροχον εμφάνειαν της οικοδεσποίνης καί τον υπό τους ήχους του Φλογαΐτου χορόν καί τα άσματα του κιθαρω­δού Σκούφου και την εμμελή του Κοκκινάκη κιθαρωδίαν. Πολυτελέστερος δε της υπουργικής εορτής υπήρξεν ο εν τω ευρεί και κομψώ οίκω του ’Αλεξάνδρου Κοντοσταύλου προς τιμήν του Γάλλου στρατηγού Μαιζών τελεσθείς χορός, δι’ ον και έντυποι είχον διανεμηθή προςκλήσεις. Αλλ’ αν ο οίκος του αγάμου Κυβερνήτου δεν διεκρίνετο διά τήν παρεχομένην εν αυτώ ψυχα­γωγίαν εις τους άστούς της Αίγίνης, οι έγκρι­τοι των τότε Ελλήνων εγνώριζον καλώς, ότι εν αυτώ δεν έχαλκεύετο μόνον το νόμισμα, όπερ έφερεν ως σύμβολον της άναγεννηθείσης Ελλά­δος τον «φοίνικα», αλλά και παρεσκευάζετο εν αγώνι πνευματικής ενεργείας η ανάπλασις της εκ των δεσμών της δουλείας λυτρωθείσης πα­τρικός υπό την φιλόπατριν διοίκησιν του Καποδιστρίου.

 

Σήμερον, ουδέν ενθυμίζει εν Αιγίνη τον Κυ­βερνήτην. Μόνη η κυβέρνησις, μεταπλάσασα εις φυλακάς το ευρύ Ορφανοτροφείον, εσεβάσθη τον έξωθεν αυτού αναμνηστικόν επί λίθου πίνακα τον μαρτυρούντα, ότι το μέγα εκείνο οικοδό­μημα εκτίσθη υπό του Καποδιστρίου. Αλλ’ η δημοτική αρχή, χρίουσα εκ νέου την δημοτικήν σχολήν την υπ’ εκείνου κτισθείσαν, αφήκε τον χρωστήρα του κονιατού (σ.σ. ειδικού τεχνίτη «σοβατζή») να επικαλύψη απειροκάλως και αυτόν τον λίθον, εφ’ ου ενεγράφετο το όνομα του φίλου της παιδείας κτίστου (σ.σ. πιθανότατα εννοούσε το προκαταρκτικό σχολείο, σήμερα Δημοτικό "Θέατρο", όπου, πράγματι, δε γνωρίζω να σώζεται κάποια επιγραφή). Το δε Κυβερνείον κινεί, ως είδομεν, τον οίκτον του επισκέπτου. Η φιλοτιμία των Κερκυραίων ας διδάξη τους Αιγινήτας.  Αν ο Καποδίστριας είνε της Κερκύρας υιός, αλλά της Αίγίνης δύναται να ονομασθή πατήρ και οικιστής. Ας δείξωσιν, ότι αισθάνονται όποια κειμήλια εκ των πρώτων χρόνων της ελληνικής ελευθερίας εγκλείει ή νήσος αυτών και ας μεταβάλωσιν εις προσκύνημα των Ελλήνων ό,τι σήμερον είνε θέαμα ανάξιον ανδρών ελευθέρων.

Σπυρίδων Π. Λάμπρος

                          

ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΙΓΙΝΑ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ

 

Ο Άγιος Γεώργιος ο Καθολικός

    Σχεδόν όλοι μας, οι επισκεπτόμενοι τη βυζαντινή Παληαχώρα, γνωρίζουμε το Ναό του Αγίου Γεώργιου του «Καθολικού», που βρίσκεται στην άλλοτε κεντρική πλατεία της κοινωνικής ζωής της τότε Χώρας, το «'Φόρο' ή 'πλάστα'». Γι’ αυτό και η ονομασία του Ναού, πριν μετονομαστεί επειδή φιλοξένησε την κάρα του Αγίου Γεωργίου για αρκετό διάστημα, ήταν «Παναγία η Φορίτισσα»*. Ο Ναός αυτός είναι και ο μοναδικός που έχει υποστεί ολοκληρωμένη επιστημονικά συντήρηση, προ 15 περίπου ετών, μετά από συγχρηματοδότηση του Ιδρύματος Λεβέντη, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Παναιγινήτικης Επιτροπής για τη διάσωση της Παληαχώρας.

(* Σύμφωνα με τις πηγές, η αρχική ονομασία του ναού ήταν Παναγία η "μεσοσπορίτισσα")

    Κάθε φορά που περνάμε από τον Άγιο Γεώργιο, λοιπόν, η ματιά σίγουρα θα σταθεί στην επιγραφή του 1533, με λατινικούς χαρακτήρες, χαραγμένη σε πωρόλιθο και τοποθετημένη πάνω από την είσοδο. 

    Ίσως, αρκετοί γνωρίζουμε ότι αυτή η επιγραφή έχει σημασία σημειολογική και ιστορική, γιατί ήταν η τελευταία δημόσια ανάμνηση της μεσαιωνικής «Χώρας», μιας και τέσσερα περίπου χρόνια μετά, η Πρωτεύουσα θα μετατρεπόταν σε σωρό καπνισμένων και ματωμένων ερειπίων από τις δυνάμεις του  Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα. Θλιβερό γεγονός, που έδωσε στην μετέπειτα ανοικοδομημένη Πόλη το σημερινό όνομα «Παληα-Χώρα». 

    Η επιγραφή αυτή αναγράφει σε μετάφραση: «Εις τας ημέρας του συνδίκου ενδοξοτάτου κυρίου Αντωνίου Βαρβάρου, τιμιωτάτου συμβούλου της Νεαπόλεως Ρωμανίας, εις την πρώτην Απριλίου 1533». Στο κέντρο υπάρχει το βενετικό οικόσημο της οικογένειας Μπάρμπαρο (d’argent, au cyclamore de gueules), διακοσμημένο με ένα κανάτι, που σύμφωνα με την άποψη του ερευνητή Γκητάκου (1957), μετέπειτα προστέθηκε από το Μπαρμπαρόσσα, γιατί ήταν γιος κανατά. (ευχαριστώ τον κ. Δ. Καμήλο για τη βοήθεια)

    Λιγότεροι όμως σίγουρα, γνωρίζουμε ότι η επίσκεψη του απεσταλμένου από τις βενετικές αρχές του Ναυπλίου Βενετού αξιωματούχου, που ήταν και ο λόγος κατασκευής της επιγραφής αυτής, ήταν η διερεύνηση σοβαρών καταγγελιών περί διαφθοράς των τοπικών αρχόντων, που μάλλον ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε προκάλεσε διαδηλώσεις του Λαού της εποχής εκείνης. 

    Ας δούμε τα όσα εντυπωσιακά αναφέρει ο Ουίλιαμ Μίλερ* στο κλασσικό σύγγραμμά του «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ» (1908 - ελληνική έκδοση 1960), στηριζόμενος στα ημερολόγια του Βενετού ιστορικού Μάριο Σανούτο, για το θέμα μας:

« …  (Το Νησί της Αίγινας) είχε καταληστευτεί από τούς στυγνούς διοικητές στο διάστημα των τελευταίων τριάντα χρόνων της Βενετσιάνικης κυριαρχίας. Το Νησί ήταν απομακρυσμένο και μοναχικό, οι Βενετσιάνοι ευγενείς ήταν απρόθυμοι να πάνε σ’ αυτό, όπως οι σημερινοί ’Ιταλοί υπάλληλοι δεν πηγαίνουν μ’ ευχαρίστηση στη Σαρδηνία. Από δω μπορούμε να εξηγήσουμε το δυσανάλογο αριθμό των κακών διοικητών σ’ αυτή την περίοδο της ιστορίας του. Τρεις «ρέκτορες» της Αίγινας τιμωρήθηκαν αυστηρά για τις άδικες πράξεις τους, και έ­χουμε μια γραφική διήγηση της υποδοχής πού έγινε, από τους ταλαιπωρη­μένους Αιγινήτες, στον «καπετάνο» της Ναυπλίας που είχε έρθει να κάνει ανάκριση για τη διοίκηση ενός απ' αυτούς τους ένοχους. Μας λέει, πως όλος ο λαός μαζεύτηκε στην πλατεία της Παληαχώρας κραυγάζοντας «Δικαιοσύνη! Δικαιοσύνη! Μάρκος! Μάρκος!», πως είχαν δώσει ένα σάκο γεμάτο έγγραφα, που καθόριζαν τα δικαιώματά τους, στο «ρέκτορα» και πως αυτός είχε επιστρέψει τα πολύτιμα χαρτιά φαγωμένα από τα ποντίκια και κομματιασμέ­να και πως είχε αδιαφορήσει για το παλαιό τους δικαίωμα να εκλέγουν ένα νη­σιώτη, για να κρατάει ένα απ’ τα κλειδιά του χρηματοκιβώτιου και πως απείλησαν να εγκαταλείψουν το Νησί ομαδικά με τον Επίτροπο, ώσπου να επανορθωθούν οι αδικίες που τους έγιναν. Μια λατινική επιγραφή πάνω απ’ την πόρτα της λατινικής εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στην Παληαχώρα, το οικόσημο του σύμβουλου της Ναυπλίας που πήγε εκεί και μια στάμνα κάτω απ’ αυτά απαθανατίζει την τελευταία, απ’ αυτές τις επιθεωρήσεις στα 1533…»

     Λίγα χρόνια μετά, ήρθε η καταστροφή της βυζαντινής Πρωτεύουσας της Αίγινας, που παρά την μερική ανοικοδόμησή της αρκετά χρόνια αργότερα, ποτέ δεν ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη και μεγαλοπρέπεια.

ΠΗΓΕΣ: Για την εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από μελέτες ή εκδόσεις των Ουΐλιαμ Μίλερ, Νικολάου Μουτσόπουλου, Μιχαήλ Γκητάκου, Νεκτάριου Γ. Κουκούλη, Χαράλαμπου Πέννα και "Ελληνικής Εταιρείας". 

 *Αξίζει να σημειωθεί και κάτι σίγουρα άγνωστο, ότι μελετώντας σύγγραμμα της ιστορικού Αλεξάντρας Κραντονέλλη για την πειρατεία επί Τουρκοκρατίας (Εστία, 1985), μάθαμε ότι, κατά το ταξίδι της επιστροφής του Αντόνιο Μπάρμπαρο, το πλοίο του έπεσε θύμα πειρατείας και ο ίδιος θύμα απαγωγής, για διεκδίκηση λύτρων. Μια ιστορική λεπτομέρεια άσχετη μεν με το θέμα του άρθρου, αλλά που θεωρήσαμε ότι άξιζε να αναφερθεί. 

ΔΙΑΚΟΠΑΙ ΕΙΣ ΑΙΓΙΝΑΝ, ΕΝ ΕΤΕΙ 1919 !!!

                                           ΑΠΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΙΓΙΝΑΣ ΓΥΡΩ ΣΤΑ 1920  *                                                                                                                 
    'Ενα "επιστολικόν δελτάριον μετ' απαντήσεως", που εντοπίστηκε τυχαία στο διαδίκτυο, σταλμένο τον Ιούνιο του 1919 από το "Τηλεγραφικόν Γραφείον Αιγίνης" μας μεταφέρει στις συνθήκες της παραθεριστικής Αίγινας, εκείνων των καιρών. Συντάκτης και αποστολέας της επιστολής ο κύριος "Νίκος", αγνώστων λοιπών στοιχείων και αποδέκτης η κ. Αγγελική Τρουπάκη, κάτοικος οδού Τροίας εις τας Αθήνας, αγνώστων σχέσεων με τον κύριο Νίκο. Η παραστατικότητα της περιγραφής και το ευανάγνωστο κείμενο, ήταν σημαντικά κίνητρα για να τη μοιραστούμε και να κάνουμε χρονοτάξιδο. Στις λίγες γραμμές της επιστολής ανακαλύπτουμε κοινωνικά στοιχεία της καθημερινότητας, ορισμένα από τα οποία υφίστανται και σήμερα, έναν αιώνα μετά, αλλά και ιστορικά στοιχεία, όπως την ύπαρξη προσφύγων "εκ Ρωσίας και Ανατολής", θέμα που έχουμε θίξει σε άλλη μας δημοσίευση και την αναφορά στην συνθήκη των Βερσαλλιών, που τερμάτισε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακολουθεί πιστή μεταφορά του κειμένου χωρίς σχολιασμούς, συμπεράσματα, συγκρίσεις και συνειρμούς και δυστυχώς χωρίς πολυτονική στίξη :  

" Εν Αιγίνη τη 16η Ιουνίου 1919:                                                                                 Αγγελική μου, μετά πολλάς δυσκολίας επέτυχα να εγκατασταθώ χθες εις δύο δωμάτια -ων το εν πολύ μικρόν- μετ' επίπλων και περιποιήσεως. Το ενοίκιον συνεφωνήθη εις 200 δρχ μέχρι της 1ης Οκτωβρίου, καθ' ην τελειώνει η θερινή εποχή, δια την οποίαν γίνονται  πάντοτε ειδικαί ενοικιάσεις και δι' εκείνας ακόμη τα οικίας, αίτινες από του χειμώνος είναι ενοικιασμέναι.  Οπωσδήποτε είμαι ευχαριστημένος. Προτιμώ να πάτε εις Ελευσίνα. Εκεί θα έχετε μεγαλυτέραν ελευθερίαν, ευρύτερον κύκλον και περιβάλλον συγγενικόν και ενδιαφερόμενον δια σας. Εδώ οι εσωτερικοί δρόμοι είναι στενοί (άνω τελεία) τα παιδιά θα περιορίζονται οίκοι καθ' όλην την ημέραν. Τα τρόφιμα είναι ακριβά. Υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες εκ Ρωσίας και Ανατολής. Εμόρφωσα γνώμην, ότι δεν πρέπει να έλθητε. -Μετά τον Ιούνιον δύνασθε να έλθητε και έρχεσθε διά μίαν ημέραν. Συγκοινωνία είναι σχεδόν καθ' εκάστην.- Γράφετε. Πώς πηγαίνουν οι διαγωνισμοί των παιδιών; Μετά το ευτυχές γεγονός της υπογραφής της ειρήνης ελπίζω να μην βραδύνωμεν. Σας φιλώ όλους. Νίκος "

*Πηγή φωτογραφίας: Αρχείο Γρ. Βαφιαδάκη, Ε.Λ.Ι.Α.