"ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΟΛΑ" (Η γένεση της Δημόσιας Καποδιστριακής Βιβλιοθήκης)

     Στα τέλη της δεκαετίας 1940, δημιουργείται η Δημόσια Καποδιστριακή Βιβλιοθήκη Αίγινας, μετά από κοινές προσπάθειες των Τοπικών Αρχών και της Τοπικής Κοινωνίας. "Ψυχή" της προσπάθειας ήταν η Αιγινήτισσα Στέλλα Πέππα - Ξεφλούδα, υπάλληλος, τότε, του Υπουργείου Παιδείας. Πρόσφατα, εντοπίσαμε στο τεύχος Ιουλίου 1952 του περιοδικού COURIER, επίσημης έκδοσης της OYNEΣΚΟ, άρθρο της Beatrix Collingham, στο οποίο, με βάση προηγούμενο δημοσίευμα της εφημερίδας Athens News, περιγράφεται αναλυτικά ο αγώνας, το όραμα και η αγωνία εκείνου του πρωτοποριακού εγχειρήματος, αλλά και άγνωστες λεπτομέρειες για τη δημιουργία της Βιβλιοθήκης μας. Σημαντική ήταν και η συμβολή στην υλοποίηση του εγχειρήματος και άλλων Αιγινητών, όπως του αείμνηστου Αντωνίου Καρακατσάνη και για αυτούς θα γίνει σύντομα νέα δημοσίευση. Όμως στο συγκεκριμένο άρθρο είναι, πραγματικά, πολύ σημαντικά άλλα και συγκινητικά όσα αναφέρονται και αξίζει να ξαναδούν το φως της δημοσιότητας: 

 

                                               ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΑ ΑΡΧΙΣΕ ΟΛΑ 

         Πριν από δύο χρόνια το ελληνικό νησί της Αίγινας δεν είχε δημόσια βιβλιοθήκη. Σήμερα έχει. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πρωτοβουλία μιας γυναίκας. από την Beatrix COLLINGHAM ΠΕΝΤΕ λεπτά με τα πόδια μέχρι το δρόμο του χωριού από το λιμάνι της Αίγινας, σε μια γωνία αριστερά, ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει ένα παλιό σπίτι με ενδιαφέρουσα εμφάνιση που στέκεται πίσω από το δρόμο. 

Στον κήπο του σπιτιού, που κάποτε ήταν το σπίτι του Ιωάννη Καποδίστρια, του πρώτου Προέδρου της σύγχρονης Ελλάδας, βρίσκεται ένα νέο κτίριο, μικρό και απλό, από νησιώτικη πέτρα. Είναι η πρώτη σύγχρονη δημόσια δανειστική βιβλιοθήκη στην Ελλάδα. Και η έμφαση δίνεται στις λέξεις «σύγχρονο» και «δανειστικό». 

Οι περισσότερες πόλεις της Ελλάδας διαθέτουν δημόσια βιβλιοθήκη. Περιστασιακά, όπως στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στην Κέρκυρα και στη Χίο, έχουν πολύ ωραία, αλλά είναι μόνο δημόσια με την έννοια ότι είναι ιδιοκτησία του Δήμου. Κύριο μέλημα του βιβλιοθηκονόμου είναι γενικά να συντηρεί τα βιβλία του, παρά να διευκολύνει τη χρήση τους. Οι αναγνώστες δεν μπορούν να δανειστούν, ούτε είναι ελεύθεροι να περιηγηθούν στα ράφια. 

Ήταν, πιστεύω, η Χίος που ανέλαβε την πρωτοβουλία να ανοίξει ένα μικρό τμήμα δανεισμού — αλλά η συμφωνία θεωρείται παραχώρηση, ενώ στην Αίγινα οι προοπτικές είναι αρκετά διαφορετικές. Μπορείτε να το δείτε με μια ματιά. Το φωτεινό δωμάτιό του - διακοσμημένο με γούστο με εικόνες και το περίεργο βάζο με λουλούδια, με ράφια διατεταγμένα σύμφωνα με το διεθνές σύστημα Dewey και καλά επισημασμένα - είναι μια επανάσταση στην πρακτική της ελληνικής βιβλιοθήκης. 

Μπαίνοντας, πίσω από ένα αγόρι από τα χωριά με τα συνηθισμένα κοντοκουρεμένα μαλλιά, με συγκίνησε πολύ βλέποντάς τον να επιστρέφει το βιβλίο του, να παίρνει το εισιτήριό του, να επιλέγει έναν ή δύο τόμους και να κάθεται να ρίχνει μια ματιά σ τον καθένα τόμο, πριν αποφασίσει ποιον να δανειστεί για το σπίτι. Μια απλή πράξη, αλλά, για μένα, ιστορική.

Όλα ξεκίνησαν πριν από δύο χρόνια. Η πρωτοβουλία προήλθε από το στέλεχος του Υπουργείου Παιδείας, την κ. Πέππα Ξεφλούδα, η οποία από πολύ πριν τον πόλεμο παρακολουθούσε με ζωηρό ενδιαφέρον την ανάπτυξη του κινήματος των δημόσιων βιβλιοθηκών σε όλο τον κόσμο. Το 1948, είχε την ευκαιρία να το δει μόνη της. Ως προσκεκλημένη του Βρετανικού Συμβουλίου, παρακολούθησε ένα κύκλο σπουδών στη Σχολή Βιβλιοθηκονομίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και, στη συνέχεια, με υποτροφία της Unesco, επισκέφτηκε βιβλιοθήκες πολλών ειδών στη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Σκανδιναβία. Οι μέθοδοι της αγροτικής βιβλιοθήκης φαίνονταν οι πλέον κατάλληλες για τη Χώρα της και κατά την επιστροφή της στην πατρίδα αναζήτησε μια ευκαιρία να πειραματιστεί. 

Το κύριο εμπόδιο ήταν η έλλειψη χρημάτων, αλλά, ακόμα κι έτσι, θα μπορούσαν να γίνουν πολλά με τις υπάρχουσες βιβλιοθήκες, δεδομένης της θέλησης. Μέχρι το 1949, οι προοπτικές ήταν ενθαρρυντικές. Συγκροτήθηκε Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών με στόχο την προώθηση της μελέτης των σύγχρονων μεθόδων βιβλιοθηκονομίας και λίγο αργότερα με Πράξη της Βουλής εξουσιοδοτήθηκε ο Υπουργός Παιδείας να διαθέσει χρήματα για τις βιβλιοθήκες. Το ποσό ήταν μικρό, αλλά η αρχή καθιερώθηκε. Την ίδια περίπου περίοδο, εκατό περίπου βιβλιοθηκονόμοι από όλη την Ελλάδα παρακολούθησαν ένα δεκαπενθήμερο μάθημα στη Βιβλιοθήκη της Υπηρεσίας Πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών. Έγιναν χρήσιμες συζητήσεις και διαμορφώθηκαν διάφορα σχέδια, αλλά πέρασαν μήνες και στην πραγματικότητα δεν συνέβη τίποτα. Η κυρία Ξεφλούδα, ωστόσο, δεν πτοήθηκε. Αποφάσισε να δημιουργήσει ένα λειτουργικό παράδειγμα σύγχρονης βιβλιοθήκης και οι σκέψεις της στράφηκαν στο δικό της νησιώτικο σπίτι, την Αίγινα. 

Ο Δήμαρχος, οι δάσκαλοι, οι έμποροι κάθε λογής κόσμος προσήλθαν με προσφορές βοήθειας όταν έκανε γνωστό το Σχέδιό της. Το Υπουργείο Παιδείας έδωσε, επίσης, την ευλογία του και χορήγησε χρήματα για στέγη, παράθυρα και πόρτες, που έπρεπε να προστεθούν στο μισοτελειωμένο κτήριο που έμεινε με ασυνειδησία εγκαταλειμμένο από τους Γερμανούς.

 Παλιές βιβλιοθήκες βρέθηκαν στο Δημαρχείο και μεταποιήθηκαν όπως «τα παλιά καπέλα». Ο ξυλουργός, που το έκανε αυτό, κατασκεύασε, επίσης, ένα ράφι περιοδικών με επαγγελματική εμφάνιση και έναν γκο έκδοσης με το σωστό είδος συρταριών και εξαρτημάτων. Τα απαραίτητα ξύλα τα έδωσε ο δήμαρχος κ. Χατζής και η κ. Ξεφλούδα παρουσίασε τον καταλογογραφικό χώρο. Όλα ήταν έτοιμα τώρα για τα βιβλία. Υπό τις παρούσες συνθήκες, έπρεπε να βρεθούν από δωρεές και προήρθαν από παντού, ακόμα και μακριά. 

Πολλά ήταν τα δώρα ενδιαφερομένων στην Αίγινα και την Αθήνα, συμπεριλαμβανομένων εκδοτών και συγγραφέων, αλλά επιπλέον έφτασαν σημαντικές συνεισφορές από το εξωτερικό μέσω της Unesco, ιδίως από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, το CARE Children's Book Fund, το Δήμαρχο του Λονδίνου και την Βρετανική Διεθνή Βιβλική Εταιρεία. Ιδιαίτερα χρήσιμο ήταν το δώρο τα κουπόνια δωρεάν βιβλίων, αξίας 50 δολαρίων, από την Unesco, τα οποία αρκούσαν για να αγοραστεί ένα πλήρες σύνολο ελληνικών κλασικών κειμένων και μια ποικιλία σχετικών βιβλίων αναφοράς. 

Χρειάστηκε να γίνουν μήνες προπαρασκευαστικών εργασιών, για να μπορεί να γίνει δεκτό το κοινό. Η κυρία Ξεφλούδα και η σημερινή (άμισθη βιβλιοθηκάριος, η δεσποινίς Γεωργία Ηλία, ασχολήθηκαν με αυτά τα προκαταρκτικά τα Σαββατοκύριακα, με ενθουσιώδη βοήθεια από μια ομάδα ικανών αγοριών και κοριτσιών που έβαλαν ετικέτες και αρίθμηση στα βιβλία, ακόμη και καθάριζαν το πάτωμα, ώστε να ετοιμαστούν τα Εγκαίνια, τελετή που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο. 

Πλέον, η Δημόσια Βιβλιοθήκη είναι χαρακτηριστικό μέρος της καθημερινότητας στην Αίγινα και το μέλλον της είναι εξασφαλισμένο, γιατί το Υπουργείο Παιδείας και το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών συμβάλλουν τακτικά με τρέχουσες οικονομικές επιχορηγήσεις. Αλλά εδώ δεν τέλειωσε όλη η «ιστορία». Η πρόσβαση στα βιβλία επιταχύνει το ενδιαφέρον και την περιέργεια του Κοινού και έτσι έγινε εντελώς αυθόρμητα η πρόταση σχολικές τάξεις να κάνουν μαθήματα στη Βιβλιοθήκη. Η πλειονότητα των ανθρώπων ήθελε, πρώτα από όλα, να κάνουν μαθήματα αγγλικών, οπότε βρέθηκε ένας δάσκαλος να έρχεται και να δίνει μαθήματα κάθε Κυριακή πρωί, ενώ προγραμματίζονται και άλλα μαθήματα. 

Έτσι, η Αίγινα δείχνει πώς μια δημόσια βιβλιοθήκη μπορεί να είναι όχι μόνο αποθήκη γνώσης και ιδεών, αλλά και δυναμικό ενεργό σημείο, που δημιουργεί νέες πνευματικές δραστηριότητες στην Κοινότητα που υπηρετεί.

ΠΗΓΕΣ: 

1) Περιοδικό UNESCO COURIER, vol. 7, July 1952

2) Αρχεία Γωγώς Κουκλικούρδη, οικογένειας Αντ. Καρακατσάνη, Λουκά Φρέρη, Νεκτ. Γ. Κουκούλη 

ΜΕΣΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1950: 

Η Στέλλα Πέππα - Ξεφλούδα (με το καπελάκι) ξεναγεί, 

παρουσία του τότε Προέδρου της Τουρ. Επιτροπής Αντ. Καρακατσάνη, 

Αμερικανούς αξιωματούχους στα εκθέματα του Μουσείου της Αίγινας.