1922 /1923: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΟ 1ο ΔΗΜΟΤ. ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

 

     Το σκληρό φθινόπωρο του 1922 έφερε στην Ελλάδα κοντά ένα εκατομμύριο κατατρεγμένους και χαροκαμένους πρόσφυγες από τη Μικρασία. Μεγάλη η  πρόκληση για το Ελληνικό Κράτος, αρχικά για την υποδοχή και την πρώτη φιλοξενία και αργότερα, μετά τα μισά του 1923, για την  κοινωνική και νομική διαδικασία ένταξης των προσφύγων αυτών.    Πολλοί μικρασιάτες πρόσφυγες, πριν καταλήξουν στον τελικό προορισμό τους,  προωθήθηκαν σε κοντινές περιοχές της Αττικής και στους πρώτους μήνες βρήκαν καταφύγιο σε δημόσια κτήρια και πρόχειρους καταυλισμούς. Χώρος προσωρινού προορισμού ήταν και η Αίγινα. Ορισμένες μαρτυρίες προσφύγων έχουν δημοσιευθεί σε βιβλία και ψηφιακά ΜΜΕ. Για παράδειγμα, πολύ διαφωτιστική και αυθεντική  είναι η μαρτυρία  του πρόσφυγα Δημήτρη Μιχελίδη, ορφανού παιδιού τότε, στο βιβλίο «Προσφύγων βίος και πολιτισμός» (Λίζα Μιχελή, εκδ. Γαλάτεια, TV/εκδόσεις, Αθήνα, 1992) και στο κεφάλαιο «Όχι πρόσφυγες, πρόσφηγκες μας λέγανε», που έχει δημοσιευθεί και σε τοπικό επίπεδο ( http://aeginalight.gr/article.php?id=78528 ) . Ενδιαφέρουσα, επίσης, είναι η μαρτυρία της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ στη συλλογική έκδοση της Εταιρείας Συγγραφέων «Τόποι της Λογοτεχνίας» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2015), όπου στο κείμενο «Αίγινα, ο παράδεισός μου» έχει γράψει: «…Λέω πάντα ότι χρωστάω τον παράδεισό μου σε μια καταστροφή, αφού το κτήμα και το σπίτι μας στην Αίγινα ο πατέρας μου τα αγόρασε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, όταν με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθε απ' την πατρίδα του, τα Δαρδανέλια, όλη του η οικογένεια, γονείς κι αδελφές. Τυχαία βρήκε την Αίγινα και τους εγκατέστησε εκεί...». Τον πρώτο καιρό της προσφυγιάς πέρασε στην Αίγινα και ο μεγάλος ΄Ελληνας συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης (πραγματικό όνομα Τάκης Μπαλάσογλου ή Βαλασιάδης). Πρόσφυγας από την Καππαδοκία ήταν, επίσης, ο γέροντας Ιερώνυμος της Αιγίνης (κατά κόσμο Βασίλειος Αποστολίδης), που έχει ανακηρυχθεί και άγιος από τους παλαιοημερολογίτες χριστιανούς. (http://odosaeginis.blogspot.gr/2014/10/blog-post_19.html) . Υποστηρίζω ότι η φωτογραφία κηδείας παιδιού, τη δεκαετία του ’20, που είχε προ καιρού δημοσιευτεί από ερευνητή στον  ιστοχώρο κοινωνικής διαδικτύωσης «ΑΙΓΙΝΑ – ΑΛΛΟΤΙΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ» (εικόνα 1) που διατηρώ, αφορά πρόσφυγες.

(Εικόνα 1)

Από τα αρχεία της ενορίας Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίτσας) γνωρίζουμε, τέλος, ότι δύο ιερείς έφτασαν μαζί με τους κατατρεγμένους πρόσφυγες και λειτουργούσαν στο Ναό, οι Αναστάσιος Γεωργιάδης και Λάσκαρης Βερδελής. Σύμφωνα, μάλιστα, με μαρτυρίες ό ένας είχε κουρευτεί σαν λαϊκός, για να γλυτώσει από την τουρκική βαρβαρότητα. Με βάση το τελευταίο γεγονός, θεωρήσαμε ότι εφ’ όσον οι ιερείς εγκαταστάθηκαν ως εφημέριοι στην Παναγίτσα, πλησιέστερο δημόσιο κτήριο ήταν το Α’ Δημοτικό Σχολείο (τότε Δημοτική Σχολή Αρρένων), που μόλις είχε αρχίσει να λειτουργεί (1922/23). 
    Η έρευνα αυτή, έφερε στο φως ένα πρακτικό - ντοκουμέντο της τότε Σχολικής Επιτροπής, που εγκρίνει δαπάνες απολύμανσης και χρωματισμών επιβεβαιώνει ότι για ένα εξάμηνο τουλάχιστον το Σχολείο ήταν κατειλημμένο από πρόφυγες. Το έγγραφο αυτό έρχεται στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά και έχει ιστορική αξία.

(Εικόνα 2 - Η πράξη της Σχ. Επ/πής στην αυθεντική της μορφή)

Το κείμενο «αποκωδικοποιημένο» πιστά, για πρακτικούς λόγους, λέει :                                                                                                                                   "Πράξις 21^η   - Εν Αιγίνη σήμερον τη 12 Μαρτίου 1923 ημέραν Δευτέραν και ώραν 5μμ συνελθούσα η Σχολική Επιτροπή του δημοτ. σχολείου αρρένων επί παρουσία και του χρέη γραμματέως εκτελούντος του διευθυντού του σχολείου και αναγνωρίσασα ότι διά να εισέλθωσι οι μαθηταί εις το σχολείον μετά την έξοδον των προσφύγων υφ’ ων είχε καταληφθεί τούτο, είναι απαραίτητον να ενεργηθεί η απολύμανσις, ο υδροχρωματισμός και η καθαριότητας αυτού, εψήφισε τα κάτωθι πιστώσεις: Δια υδροχρωματισμόν και καθαρισμόν σχολείου Δρ. 400 Δι’ αγοράν διαφόρων χρωμάτων Δρ. 97 Εν όλω Δραχ. 497 Εφ’ ω συνετάχθη η παρούσα πράξις ήτις αναγνωσθείσα υπογράφεται ως έπεται.  Ο πρόεδρος - Στυλ. Ζωγράφος, Tα μέλη – Σπυρ. Εμμανουήλ,  Ο γραμματεύς – Ανδρ. Φιλιππόπουλος"   

    Το δεύτερο στοιχείο που ήρθε στο φως από δακτυλογραφημένο κείμενο σε ταλαιπωρημένο χαρτί σχετικό με την ιστορία του Σχολείου, που πιθανότατα είχε συγγράψει η αείμνηστη  διευθύντριά του Ιφιγένεια Ζέρβα, στα μέσα δεκαετίας '50, αναφέρει ως διευθυντή του Σχολείου, κατά το σχολικό έτος 1923 -24, τον πρόσφυγα δάσκαλο Μιχαήλ Πανηγύρη (εικόνα 3). Ο συνδυασμός των δυο αυτών σοβαρών στοιχείων δείχνει πως, παρά το ότι ο κύριος όγκος των φιλοξενούμενων αποχώρησε, ορισμένοι παρέμειναν και ίσως όχι μόνο φοιτούσαν στο Σχολείο παιδιά προσφύγων και δίδασκαν μικρασιάτες εκπαιδευτικοί, αλλά πιθανότατα πρόσφυγες και μαθητές συνυπήρχαν κάπως, για μικρό διάστημα άγνωστο πόσο. Στο σχετικό απόκομμα (εικόνα 3), βλέπουμε και τους υπόλοιπους δασκάλους της "σημαδιακής" αυτής χρονιάς.



(Εικόνα 3)

       Κλείνοντας αυτήν την αναφορά, θα πούμε ότι το «ιστορικό γίγνεσθαι», σύμφωνα με στοιχεία που έχω συλλέξει κατά την επί χρόνια θητείας μου σε αυτό, καθιέρωσε τελικά για πολλά χρόνια το Σχολείο ως το αποκλειστικό, σχεδόν, κέντρο σοβαρών κοινωνικών και δημόσιων δραστηριοτήτων.
    Τέλος, η ιστορία που "κύκλους κάνει",  επιφύλασσε, 80 χρόνια μετά τον Ιούλιο του 2002, το ίδιο Σχολείο να υποδεχτεί για αρκετές ημέρες ογδόντα περίπου ιρακινούς πρόσφυγες και κατόπιν εγώ ως Διευθυντής να εισηγούμαι πάλι στη Σχολική του Επιτροπή δαπάνες ,,,, απολύμανσης και χρωματισμών!!!

Έρευνα – συγγραφή κειμένου: Νεκτ. Γ. Κουκούλης
ΠΗΓΕΣ: Αρχείο 1^ου Δημοτικού Σχολείου, Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Ιστοσελίδα Μητρόπολης Ύδρας, Ιστολόγια «Πόντος και Αριστερά» & «Οδός Αιγίνης», Διαδικτυακή Εφημερίδα «Aegina’s light».

1948 - "Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΣΤΙΚΟΔΕΝΔΡΩΝ"

Άρθρο του γεωπόνου Στυλ. Λάππα δημοσιευόταν, 67 χρόνια πριν (αρχές 1948), στον "Κήρυκα της Αιγίνης" με συστηματικές οδηγίες για την καλλιέρεγια της φιστικιάς. Πολυσήμαντο γεγονός. Αποκτήστε το αυτούσιο. Στα φύλλα του Κήρυκα είχαν δημοσιευθεί πολλά σημαντικά άρθρα για τους αγρότες.

ΠΗΓΗ: Περιοδικό "Κήρυξ της Αιγίνης", φύλλο 13/14 1948, εμπλουστισμένη επανέκδοση Νεκτ. Κουκούλη, τόμος 2ος*.

* Οι επανεκδομένοι τόμοι του Κήρυκα διατίθενται από το βιβλιοπωλείο ΛΥΧΝΑΡΙ και τον συγγραφέα.

ΕΝΑΣ ΓΕΝΗΤΗΣ ΣΤΟ ΤΑΡΠΟΝ ΣΠΡΙΓΚΣ - 1921: "Ας ήμουν στην Ελλάδα κι ας τρώω ξερό ψωμί"

    Καταταλαιπωρημένο βρέθηκε στο οικογενειακό αρχείο μιας συγγενούς μου, διπλωμένο και φυλαγμένο 90τόσα χρόνια το γράμμα ενός Αιγινήτη εργάτη σπογγαλιευτικού στο Τάρπον Σπριγκς της Φλόριντα, του Σταύρου Σκριβάνου (γνωστού με το παρωνύμιο "Κατσούλη")*, προς τον πατέρα της και αδελφό του Σωτήρη Σκριβάνο, τον Απρίλιο του 1921. Διαβάζοντας με κόπο το "αλαγκρεκ" κείμενο ένιωσα συγκίνηση καθώς μια ιστορία ζωής, φτώχειας και αγωνίας για το μέλλον, ξεδιπλωνόταν μέσα από λίγες κακογραμμένες ανορθόγραφες σειρές. Ο αποδέκτης του γράμματος αυτού και παππούς της συζύγου μου, βρέθηκε κι αυτός στην Αμερική και επέστρεψε στην Ελλάδα. Τι είχε συμβεί; Η έρευνα μέσω ζώντων συγγενών συνεχίζεται. Προέχει, όμως να μοιραστώ μαζί σας την αγωνία εκείνου του προγόνου, που χρήζει ίσως ιστορικής και κοινωνιολογικής έρευνας, μιας και δεν τα δείχνει όλα "ρόδινα". Δεν το μεταφράζω, σε ένδειξη σεβασμού, απλά το αποδελτιώνω, έχοντας προσθέσει μόνο κάποια σημεία στίξης και λίγα σχόλια σε παρένθεση.

 

 [...

(Α λα γκρεκ) Εν Ταρπον Σπριξς  Φλορίδα την 8 Απριλίου 1921

Αδελφε Σοτηρι χερε. Σιμερις ειρθαμε Μεσα κι ηβρα το γραμα σου. Ηδον να μου γράφις όλα τα καθεκαστα τις εργασιας σου. Παντου ετσι ηνε μι σταναχορισε. Κι γο τορα θα δουμε τι θα κανουν, θα πουλισουν, διοτι εχουν 2 παρτιδες (σφουγγάρια) απουλιτα ταλουνου ταξιδιου κε τουτο πουμουνα εγο τορα. Ο θεός βοηθος. Ότι παρο Σοτιρι θα στα στιλο μι σταναχορισε δεν πορο το ξεχασο αφτο το ταξιδι. Ει μιρα μου τοσο κακο εχο κανι εγο οπου να παο καταστροφι. Για μενα ολι η φτοχια ερθε στην αμερικι τορα που ρθα γο. Τελος τι να πο δοξα να χι ο κιριος. Μονο θελο Σοτιτι να χομεν τιν ηγια μας. Αφ το χαγιο (Οχάιο) ολι η στεργιανι μαζεφτικαν εδο σιμερις. Ανταμοσα κε τον γαπρό μας το Παναγο κι ηνε καλα. Εχις πολα χερερισματα. Πιστεβο (να) τον παρομε μαζι η (ή) με αλο καηκι. Τι να κανομεν πρεπει να κονομισουμε εος οτου περασι κε αφτι η καταστασι. Τελος κι απανο (στην Ελλάδα) ναμουνα Σοτιρι παλι θαμουν στρατιοτις. Μουζονε τα (Μούζωνέ τα) κι ετσι παριγοριεμε. Μονο  το σεκλετι μου ηνε που σου χο ηστερισι τα λεπτα σου  εσενα, τιποτα αλο δεν σκεπτομε. Περιμενο γραμα σου να μου γραψις να μαθο προτα για την ηγια σου κι δεφτερον για τι δουλια κι αν ηνε καλα να ρχομουν μαζι σου κι ας τροο ψομι ξερο. Διοτι εχο βαρεθι τους πογιδες (μπόυδες) αφτο το λιγο διαστημα που χο. Τελος. Τι να κανο. Σε χερετο. Αδελφο σου

Σταυρος Ν. Κατσουλις. Περιμενο γραμα σου. ...]

* Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, η οικογένεια είχε το επώνυμο Σκριβάνος αλλά είχε παραμείνει ως παρωνύμιο (παρατσούκλι) το "Κατσούλης" και όλοι τους φώναζαν με αυτό, ακόμα κι οι ίδιοι το είχαν υιοθετήσει. Ο αδελφός του Σωτήρης (παππούς της συζύγου μου) ήταν κι αυτός πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και αυτός τον είχε καλέσει. Ο Σωτήρης όταν επέστρεψε έγινε μάστορας και "φανοποιός" και ήταν φημισμένος για α αμερικάνικα εργαλεία που είχε φέρει στο Νησί. Οι συνθήκες και χρονικές συγκυρίες υπό τις οποίες γράφτηκε το γράμμα παραμένουν μικρό άινιγμα, αφού θεωρητικά ο Σωτήρης θεώρησε διαβατήριο επιστροφής το 1924.

(έρευνα - επεξεργασία: Νεκτ. Κουκούλης)

 

 

ΑΙΓΙΝΑ - ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ '60: ΑΝΤΙΟ ΠΑΛΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ - ΚΑΛΩΣ ΗΡΘΕΣ Δ.Ε.Η.

Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που συγκεντρώνει ο ερευνητής της τοπικής ιστορίας, μέσα από έναν εναλλακτικό τρόπο έρευνας αρχείων. Έτσι η έρευνά μας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους για άλλους λόγους, μας έδωσε και "παράπλευρα" οφέλη.
Αρκετός κόσμος γνωρίζει ότι η ηλεκτροδότηση της Πόλης, πριν αρχίσει η λειτουργία του εργοστασίου της ΔΕΗ στην περιοχή "Πασπάρα" στην Κυψέλη, που έδωσε ρεύμα σιγά σιγά σε όλο το Νησί, γινόταν από τήν ιδιωτικη ηλεκτρική εταιρεία του Ι. Μπούσουλα, που λειτούργησε για 25 τουλάχιστον χρόνια στο σήμερα εγκαταλειμμένο κτήριο της "παλιάς Ηλεκτρικής", μεταξύ του Μητροπολιτικού Ναού και του Πύργου Μαρκέλλου, όπου βρισκόταν και το παγοποιείο.
Χαμένες μέσα σε διάφορα αρχεία αποδείξεις κατανάλωσης (λογαριασμοί) που ακολουθήσαμε μήνα προς μήνα, δείχνουν ότι στις αρχές της δεκαετίας '60 και μετά από ένα μικρό διάστημα παράλληλης λειτουργίας, η Αίγινα καλωσόρισε τον σαφώς ποιοτικότερο και πιο αξιόπιστο τρόπο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ΔΕΗ. Η ηλεκτροδότηση όλου του Νησιού επεκτεινόταν σταδιακά και ολοκληρώθηκε στα τέλη της ίδιας δεκαετίας. Απολαύστε, λοιπόν τα τεκμήρια αλλά και τις απολαυστικές προπαγανδιστικές και απολαυστικές οδηγίες προς τους νέους πελάτες.
Αρχικά παρατίθεται ένας από τους τελευταίους λογαριασμούς της εταιρείας Μπούσουλα και ακολουθούν οι πρώτοι λογαριασμοί και τα δελτία καταμέτρησης της ΔΕΗ και απ' τις δυο τους όψεις.

 

(έρευνα: Νεκτ. Κουκούλης - ΠΗΓΗ: Γενικά Αρχεία Κράτους)

 

1929: ΕΡΑΝΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΙΓΙΝΗΣ. ΦΤΩΧΕΙΑ, ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ "ΦΘΙΣΗ"!

Χαμένα σε σκονισμένους φακέλλους λυτά έγγραφα αρχείων υπηρεσιών κρύβουν σελίδες άλλοτε δημιουργίας και προκοπής και άλλοτε δραμάτων, που εκτυλίσσονταν κατά την έκδοσή τους. Το αντίγραφο ενός εγγράφου από το αρχείο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Αίγινας (τότε Δημοτικής Σχολής Αρρένων), που για αρκετά χρόνια βρισκόταν στα απαρατήρητα του αρχείου μου, αλλά πρόσφατα μελέτησα, αναδεικύει μια άγνωστη ίσως σε πολλούς κοινωνική κατάσταση στην Αίγινα του 1929, οπότε ο τότε Πρόεδρος Ιωάννης Μοίρας ("Μπότος") προσπαθεί να οργανώσει έρανο υπέρ των πτωχών, στις παραμονές του Πάσχα. Αντί άλλης περιγραφής παρατίθεται το έγγραφο αυτούσιο και σε μορφή κειμένου. Τα σχόλια και τα συναισθήματα δικάσας. Έχω μόνο να πω, πως τελικά υπήρχαν και χειρότερα από τις σημερινές δύσκολες καταστάσεις.

«…

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΟΙΒΟΙΩΤΙΑΣ - ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ - Εν Αιγίνη τη 24^η Απριλίου 1929

Προς τον κ. Δ/ντής Δημοτ. Σχολείου αρρένων Αιγίνης και Διδασκάλους - Ενταύθα

Λαμβάνω την τιμήν  να παρακαλέσω υμάς όπως ευαρεστούμενοι ει δυνατόν προσέλθητε αύριον ημέραν Παρασκευήν καί ώραν 5 μ.μ. εις το Κοινοτικον Κατάστημα ίνα συσκεφθώμεν περί του καταλληλοτέρου τρόπου συλλογής εράνου διά την ανακούφισιν των πτωχών κατά τας επικειμένας αγίας ημέρας του Πάσχα. Δεν θα έχη βεβαίως διαφύγη τής υμετέρας αντιλήψεως, ότι η πτωχεία υπέρ παν άλλο μέρος μαστίζει την νήσον μας ολόκληρον, οικογένειαι πένωνται στερούμεναι και αυτού του επιουσίου άρτου άλλαι διαιτώνται κακώς, βαδίζουσαι προς την φθίσιν (σ.σ. φυματίωση)  της οποίας αρκετά θύματα αριθμούνται εδώ. Παιδάκια μεταβαίνουν είς το σχολείον πολλάκις νηστικά, και καθ’ εκάστην δράματα αληθινά, αποτελέσματα της πτωχείας εκτυλίσσονται εις τας οικείας των δυστυχών και ημείς είμεθα εις θέσιν να αντιλφθώμεν.

Καθήκον παντός είναι να φροντίση να γλυκάνει κατά τας αγίας αυτάς ημέρας την δυστυχίαν των πτωχών αυτών πλασμάτων, ιδιαιτέρως όμως ημείς οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι επικεφαλής της κοινωνίας ευρισκόμενοι  πρέπει να πρωτοστατήσωμεν εις την κίνησιν ταύτην με την πεποίθησιν ότι η ημετέρα συμβολή θα συντείνη τα μέγιστα εις την επιτυχίαν του ιερού τούτου σκοπού.

Με την πεποίθησιν ότι δεν θα θελήσετε να αρνηθήτε ημίν την συνδρομήν σας ταύτην.

Διατελούμεν μετά τιμής - Ο Πρόεδρος  - Ιωάννης Μοίρας                …»

ΕΡΕΥΝΑ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: Νεκτ. Γ., Κουκούλης

"H ΝΗΣΟΣ ΑΙΓΙΝΑ" - 1841

Η Αποθήκη των Ωφελίμων και Τερπνών Γνώσεων ήταν ένα από τα πρώτα μηνιαία περιοδικά παιδαγωγικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Εκδίδονταν αρχικά στην Ερμούπολη και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη, κατά τη χρονική περίοδο 1847-1849. Εδώ, από ανώνυμο συγγραφέα, μια συνοπτική περιγραφή της Αίγινας. Το πρώτο μέρος του δημοσιεύματος έγινε στο φύλλο υπ' αριθμό 51, τον Μάρτιο του 1841 και αυτό ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1841, στο φύλο υπ' αριθμό 63. Το αναδημοσιεύουμε αυτούσιο. παρά τη μικρή δυσκολία ανάγνωσης, έχει την αξία του.

ΠΗΓΗ: Ψηφιακή πλατφόρμα "ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ" του Παν. Πατρών

ΕΡΕΥΝΑ: Νεκτ. Κουκούλης

 

"O ΚΑΚΟΜΟΙΡΑΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΙ ΠΕΡΙ ΜΟΙΡΩΝ ΔΟΞΑΙ ΠΑΡΑ ΤΩ ΑΙΓΙΝΗΤΙΚΩ ΛΑΩ" - υπό Παναγή Ηρειώτου δ. φ. - 1888

 

 

Ένα γενήτικο παμπάλαιο δημώδες τραγούδι που δίδασκε ο αείμνηστος Παναγής Ηρειώτης στο Κεντρικό Σχολείο. Το πλήρες κείμενο βρίσκεται στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Έρευνα και Προσπέλαση: Νεκτάριος Κουκούλης