1900: Χωρογραφία της Αιγίνης

   Όταν διαβάζει κανείς επιστημονικά βιβλία, πρέπει να προσέχει όχι μόνο το κυρίως κείμενό τους αλλά και τις παραπομπές, υποσημειώσεις και τη βιβλιογραφία τους. Εκεί ο αναγνώστης βλέπει τις πηγές του συγγραφέα, όπου μπορεί να ανατρέξει για τους δικούς του σκοπούς. Έτσι, διαβάζοντας και εγώ τη μελέτη "ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ" του Κώστα Κόμη, που εκδόθηκε το 2004 από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και αφορά πληθυσμιακά και δημογραφικά στοιχεία των νησιών, από την οθωμανική περίοδο ως τον 20ό αιώνα, εντόπισα συχνές αναφορές του στο ογκώδες σύγγραμμα "ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΩΡΟΓΡΑΦΊΑ" του στρατιωτικού Ιωάννη Εμμ. Νουχάκη, που εκδόθηκε το 1900 (περίπου) από τις εκδόσεις Σπ. Κουσουλίνου  στην Αθήνα. Ανακτώντας το από μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, αναζήτησα (τι άλλο;) το κεφάλαιο της Αίγινας που εντοπίστηκε στην 77η σελίδα.
   Στον οδηγό αυτό, λοιπόν, και στο κεφάλαιο "ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΙΓΝΗΣ" (σελ. 77) συναντάμε πολύ περιληπτικά και ίσως με μικρές ανακρίβειες, αναφορές:

1) Στη μορφολογία του εδάφους, στα προϊόντα και στις ασχολίες των κατοίκων αλλά και στις υπηρεσίες, στο λιμάνι, στους φάρους και στις ιαματικές πηγές της Αίγινας. Εδώ να σημιωθεί η αναφορά στα βουνά της "Τριπυργίας" που να γίνουν αντικείμενο ξεχωριστής δημοσίευσής μας, στο εγγύς μέλλον, όντας άγνωστα σε πολλούς.

2) Στους οικισμούς της με αναφορά στην χρονική διάρκεια της διαδρομής μετάβασης από την Πόλη και τον πληθυσμό και μερικά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.

3) Στην τοπική ιστορία, όπου μεταξύ άλλων πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας αναφέρεται σαφώς στην Αίγινα, ως πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους.

   Σε σχέση με το πρώτο και τρίτο σημεία δεν θα έλεγα ότι το σύγγραμμα διεκδικεί κάποια πρωτοτυπία. Ιδιαίτερη αναφορά, όμως πρέπει να γίνει στο δεύτερο σημείο, στην ανάλυση των οικισμών του Νησιού, όπου γίνεται συσχετισμός με ένα από τα πρώτα σχετικά βασιλικά διατάγματα του Κράτους, αυτό της 28ης Δεκεμβρίου 1836. Ο σχετικός Πίνακας έχει πολύ ενδιαφέρον, καθώς παρουσιάζει τοπωνύμια και οικισμούς γνωστούς αλλά και ξεχασμένους με ιδιαίτερο τρόπο και μπορεί να γίνει πηγή λαογραφικής και τοπικής ιστορικής έρευνας. Παρατίθενται αυτούσια ο πρόλογος του κεφαλαίου και ο σχετικός πίνακας με τους οικισμούς προς τους αναγνώστες:

" Επαρχία Αιγίνης
  Αύτη αποτελείται εκ της ομωνύμου νήσου, της νήσου Κεκρυφάλου (νυν Αγκιστρίου) και τινων άλλων μικρών και ακατοικήτων, οίον Κυράς, Μονής, Μετώπης, Υψηλονήσου, Πλατείας, Ελεούσης ή Αρσίδας (κοινώς Λαγονησίου).
  Η Αίγινα είναι μικρά νήσος τριγωνικού σχήματος, κείται δ’ εις το μέσον του Σαρωνικού κόλπου. Το έδαφος αυτής είναι ορεινόν και μόνον προς ΝΔ έχει μίαν μικράν πεδιάδα εκτεινομένην κατά μήκος της παραλίας και κατάφυτον εξ αμπέλων, ελαιών, συκών, αμυγδαλών και άλλων οπωροφόρων δένδρων. Επί της πααραλίας ταύτης κείται και η ομώνυμος πόλις, οι κάτοικοι της οποίας ωςεπί το πλέιστον ασχολούνται εις την σπογγαλιείαν, ναυτιλίαν, αγγειοπλαστικήν  εξ αρχαιοτάτων χρόνων ένεκεν του καταλλήλου προς τούτο λευκού πηλού, όστις ευρίσκεται εν τη νήσω.
  Τα όρη της Αιγίνης κατά την αρχαιότητα εκαλούντο το μέν Πανελλήνιον νυν δε Όρος, ύψους 331 μ., το δε Τριπύργια, ύψους 312 μ. ... ... "  

 

  Έρευνα, Επιμέλεια κειμένου: Νεκτ. Κουκούλης