1938: Ο Φίλιππος Δραγούμης γράφει από την Αίγινα προς το Μανόλη Τριανταφυλλίδη

   H Νεοελληνική Γραμματική αποτελεί ένα έργο - σταθμό του Μανόλη Τριανταφυλλίδη για τη γλώσσα μας. Πριν την έκδοσή της το 1941, στο στάδιο της προεργασίας και προετοιμασίας, το 1939 o συγγραφέας ολοκληρώνει την "ιστορική εισαγωγή" της.
   Είναι πολύ καλός φίλος με το Φίλιππο Δραγούμη, έχοντας διαμείνει και στην Αίγινα. Τον Ιούνιο του 1938, ο Δραγούμης θεωρεί σημαντικό να διατυπώσει τη γνώμη του και υποδείξεις προς το Φίλο του. Το σημαντικό αυτό ντοκουμέντο βρίσκουμε στη Συλλογή Τριανταφυλλίδη, ψηφιοποιημένη στην "Ψηφιοθήκη" του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). Το ότι γράφτηκε στην Αίγινα, πράγμα λίγο γνωστό, αποτελεί μέρος της τοπικής μας ιστορίας. Ακολουθεί δακτυλογραφημένη και σε πρωτότυπο η επιστολή αυτή:

 

 

Μανόλης Τριανταφυλλίδης

Φίλιππος Στ. Δραγούμης

 





ΕΡΕΥΝΑ: Νεκτ. Κουκούλης
ΠΗΓΕΣ: Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη, Ψηφιοθήκη Α.Π.Θ., Εφημερίδα ΟΔΟΣ Καστοριάς (φωτ. Φ. Δραγούμη), Μ.Ι.Ε.Τ. - Ε.Λ.Ι.Α. (φωτ. Τριανταφυλλίδη)
 

Ο ΑΡΓΟΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΟ "ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΥΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ", ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Δεκαετία 20 περ. - Η μονάδα επεξεργασίας σπόγγου Μπράουν (αρχείο Γ. Μπράουν)

   Από τα πανάρχαια χρόνια, η σπογγαλιεία αναφέρεται ως πηγή πλούτου. Παράδοση σε αυτήν αποκτούν από τότε ως και τα νεότερα χρόνια τα νησιά του Αιγαίου, με τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα να κυριαρχούν, αλλά και τα νησιά του Σαρωνικού να κατέχουν μια σημαντική μερίδα στην αλιεία και το εμπόριο σφουγγαριού. Πέραν των παραδοσιακών τρόπων εξαγωγής του σπόγγου, στα μέσα του 19ου αιώνα και κυρίως από τη Σύμη, ξεκινά η χρήση του σκάφανδρου, που διαδίδεται γρήγορα παντού. Το σκάφανδρο φέρνει αρκετό χρυσάφι στα πουγγιά των μεγαλέμπορων, αλλά και

Ετοιμασία δύτη

δημιουργεί σοβαρά κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα. Απ' τη μια οδηγεί στην υπεραλίευση των σπόγγων και απ' την άλλη σε πολλαπλασιασμό των καταδυτικών ατυχημάτων με πολλούς θανάτους ή αναπηρίες σφουγγαράδων.
   Σε λίγο χρόνο, ξεκινούν αντιδράσεις για τη χρήση του σκάφανδρου που λαμβάνουν μεγάλες διαστάσεις και δημιουργούν το λεγόμενο "σπογγαλιευτικό ζήτημα", που ως αποτέλεσμα έχει να απαγορευτεί σταδιακά η χρήση του. Κατά την τελυταία δεκαετία του 19ου αιώνα, η εκστρατεία κατά της χρήσης του σκάφανδρου οδηγεί την "μεγάλη πύλη", το Σουλτάνο δηλαδή, στην απαγόρευση σπογγαλιείας με αυτή τη μέθοδο στην Οθωμανική επικράτεια. Η απόφαση αυτή, αν και ήταν από πολλούς επιδιωκόμενη,  έχει ως αποτέλεσμα τον κίνδύνο οικονομικού "μαρασμού" του Κλάδου στα νησιά του Αιγαίου, που δεν ανήκαν τότε στο Ελληνικό Κράτος. Τα νησιά του Σαρωνικού και η Ερμιονίδα, εν τω μεταξύ, θεωρούνται ως ωφελημένοι της υπόθεσης με μοναδικό πρόβλημά τους την αδυναμία αλιείας σε μη ελληνικά ύδατα. Κάπου εδώ ξεκινά από τις τοπικές κοινωνίες μια πολιτική πίεση στην Ελληνική Κυβέρνηση για επίσημη άδεια σπογγαλιείας σε ελληνικούς βυθούς, αν και λόγω της απαγόρευσης είχε ξεκινήσει μια μεγάλη διαμάχη, που οδήγησε

Επιστολόχαρτο αρχών του 20ου αιώνα
με τη φίρμα του αιγινήτη εμπόρου
Πετρά ή Γιαννέλη.

 στην αρχική άτυπη καταστρατήγηση της απαγόρευσης και τυπική άρση της και τυπικά, στα τέλη του 1902.    Σε φύλλο της αθηναϊκής εφημερίδας ΣΚΡΙΠ, το Μάρτιο του 1902, εντοπίζουμε πλήρη ανταπόκριση, σύμφωνα με την οποία οι τότε βουλευτές του Σαρωνικού και της Ερμιονίδας, πιεζόμενοι προφανώς από τα οικονομικά συμφέροντα ψηφοφόρων των περιοχών τους. απευθύνθηκαν στην "Α.Μ. τον Βασιλέα", ζητώντας μεσολάβηση στο έξαρχο Κρήτης και "βασιλόπαιδα" Γεώργιο Α' για ικανοποίηση του αιτήματος άδειας στα παράλια της Κρήτης. Παρατίθεται αυτούσιο το δημοσείευμα, που είναι πολύ χρήσιμο για την ιστορία της σπογγαλιείας των νησιών του Σαρωνικού:

"" Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΙΣ ΤΗΣ ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΑΣ - Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΣΥΣΚΕΨΙΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ

 Χθες την 10^ην πρωινήν ώραν συνήλθον εν τη αιθούση της Βουλής οι βουλευταί  Ύδρας κ.κ. Τσαμαδός, Κουντουριώτης, Σπετσών Λεωνίδας, Γκίκας, Ερμιονίδος ο κ. Ρέπουλης και Αιγίνης ο κ. Μωραϊτίνης και συνεσκέφθησαν επί του τόσο σοβαρού ζητήματος της απαγορεύσεως της  σπογγαλιείας υπό της Πύλης εις τα παράλια της Τριπολίτιδος. Έλαβον τον λόγον πάντες σχεδόν διαδοχικώς και παρέστησαν διά ζωηρών χρωμάτων τον κίνδυνον, όστις επαπειλεί πάντας τους κατοίκους των επαρχιών των ένεκα του ληφθέντος παρά της Τουρκίας σοβαρού μέτρου. Ιδίως η σύσκεψις περιεστράφη εις την εξεύρεσιν μέρους, εις ο θα δυνηθώσι τα σπογγαλευτικά πλοιάρια να αλιεύσωσιν, εν η περιπτώσει η Πϋλη επιμείνη εις το ληφθέν παρ’ αυτής μέτρον. Εγένετο λόγος περί παραλίων πολλών νήσων. Εξ ων εκρίθησαν ως καταλληλότερα τα παράλια της νήσου Κρήτης, εις τα οποία δύναται να γείνη αλιεία διά σκαφάνδρων. Εννοείται, ότι οι σπογγαλιείς δεν θα έχουν τα κέρδη, άτινα απεκόμιζον αλιεύοντες εις τα παράλια της Τριπολίτιδος, αλλ’ ίνα μη μένωσιν άνευ εργασίας, εθεωρήθη αναγκαίον να στραφώσιν αλλαχού, εκρίθησαν δε προσοδοφόρα τα Κρητικά παράλια. Αλλά και εν Κρήτη δι’ Ηγεμονικού διατάγματος  είχε απαγορευθή η σπογγαλλιεία εις τα παράλια της Μεγαλονήσου, επομένως θα παραστή ανάγκη να παρακληθή ο Αρμοστής της Κρήτης να άρη την απογόρευσιν. Απεφάσισαν λοιπόν οι συνελθόντες βουλευταί όπως ανέλθωσιν εις τα’ Ανάκτορα και παρουσιασθώσιν εις τον Βασιλέα, τον οποίον να παρακαλέσωσι να γράψη εις τον Αρμοστήν της Κρήτης βασιλόπαιδα Γεώργιον να επιστρέψη την εις τα Κρητικά παράλια αλιείαν σπόγγων διά σκαφάνδρων.
ΕΙΣ ΤΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ: Πράγματι περί την 11 ½ οι βουλευταί ανήλθον εις τα Ανάκτορα και διά του υπασπιστού κ. Παπαδιαμαντοπούλου, εζήτησαν να ορισθή αυτοίς ημέρα, ίνα παρουσιασθώσιν ενώπιον τους Α. Μ. του Βασιλέως.


Μωραϊτίνης Κ. (πηγή: ΕΚΤ)

ΠΑΡΑ ΤΩ κ. ΖΑΪΜΗ: Εκ των Ανακτόρων οι κ. κ. βουλευταί μετέβησαν εις το υπουργείον των Εξωτερικών και παρουσιάσθησαν εις τον κ. Ζαΐμην, εις τον οποίον ανεκοίνωσαν την ανωτέρω απόφασίν των, τον παρεκάλεσαν δε να μεσιτεύση παρά τω Πρίγκηπι Γεωργίω, ίνα αρθή η απαγόρευσις της σπογγαλιείας εις τα Κρητικά παράλια.  Ο κ. Ζαΐμης υπεσχέθη ότι θα πράξη παν το δυνατόν, εξέφρασεν όμως την ελπίδαότι δεν θα παραστή ανάγκη να αλιεύσωσιν εις τα Κρητικά παράλια, καθόσον μεγάλαι καταβάλλονται παρά τη Πύλη προσπάθειαι όπως αρθή το παρ’ αυτής ληφθέν απαγορευτικόν μέτρον της σπογγαλιείας εις τα παράλια της Τριπολίτιδος. Ο κ. Ζαΐμης ανεκοίνωσεν εις τους κ.κ. βουλευτάς ότι αργά χθες την εσπέραν απηύθυνε και τρίτον τηλεγράφημα εις τον κ. Μαυροκορδάτον, τον οποίον παρεκάλεσε να επισπεύση την λύσιν του ζητήματος, διότι πολύτιμος καιρός παρέρχεται. Οι κ.κ. βουλευταί ηυχαρίστησαν τον Πρωθυπουργόν διά τας ενεργείας του και απήλθον.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ: Ο υπασπιστής κ. Παπαδιαμαντόπουλος ολίγον προς της 1 μ.μ. ανεκοίνωσεν εις την Α.Μ. τον Βασιλέα ότι οι βουλευταί Σπετσών, Ύδρας, Ερμιονίδος και Αιγίνης εζήτησαν να τοις ορισθή ημέρα, ίνα ζητήσωσι παρά του Άνακτος την μεσολάβησίν Του παρά των αρμοστή της Κρήτης όπως επιτραπή η σπογγαλιεία εις τα Κρητικά παράλια. Ο Βασιλεύς μετά μεγίστης ευχαριστήσεως εδέχθη να πράξη τούτο, ανέθεσε δεν εις το κ. Παπαδιαμαντόπουλον να διαβεβαιώση τους βουλευτάς, ότι δι΄ ιδιοχείρου επιστολής θα συστήση εις τον πρίγκηπα Γεώργιον την άρσιν της απαγορεύσεως της σπογγαλιείας εις τα παράλια της Κρήτης. Προσέτι δε ότι μεγίστας προσπαθείας θα καταβάλη η Μεγαλειότης του και παρά τω Σουλτάνω, όπως αρθή το απαγορευτικόν μέτρον της σπογγαλιείας εις τα παράλια της Τριπολίτιδος. Τους λόγους τούτους του Βασιλεώς ο κ. Παπαδιαμαντόπουλος ανεκοίνωσε χθες την εσπέραν εις τους κ.κ. βουλευτάς. ""

Απόχη δύτη
(Συλλογή Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας)



ΕΡΕΥΝΑ - ΚΕΙΜΕΝΟ: Νεκτ. Γ. Κουκούλης
ΠΗΓΕΣ: Ιστοσελίδες "sponge.gr" και "Βικιπαιδεία", Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, Αρχείο Γ. Μπράουν, Συλλογή Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας

1826: Σπάνιο σχέδιο του πλοίου του Κ. Κανάρη και του Λιμανιού. Η συνεχιζόμενη απουσία Ιστορικού Αρχείου στην Αίγινα.

   Ένα σπάνιο σχέδιο που εικονίζει το πυρπολικό πλοίο του Κανάρη πριν την αναχώρησή του για την εκστρατεία της Σάμου (Ιούλιος 1826) εντοπίστηκε από συνεργάτη του τοπικού ειδησεογραφικού ιστοτόπου Aegina Light (1), να δημοπρατείται στην δημοπρασία του γνωστού αθηναϊκού Οίκου Βέργου της 18ης Μαρτίου 2016 (3). Η είδηση αναδημοσιεύτηκε και από το ιστολόγιο "Οδός Αιγίνης" (2). Η ακριβής περιγαφή του"λαχνού", που έχει ως εκτιμώμενη τιμή τα 800 - 1200 €  στην εν λόγω δημοπρασία, έχει ως εξής:

"Τό πυρπολικό τοῦ Κανάρη στήν Αἴγινα, 12 Ἰουλίου 1826.
  Μελάνι καί μολύβι σέ χαρτί, 212 x 312 mm. Τίτλος στά ἀγγλικά κάτω στό μέσο: «Canaris’s / Fireship», τόπος καί χρονολογία κάτω δεξιά: «AEGINA 12 JULY 1826». Εἰκονίζεται τό πυρπολικό τοῦ Κανάρη λίγο πρίν τήν ἀναχώρησή του γιά τήν ἐκστρατεία τῆς Σάμου, κατά τήν ὁποία ὁ ἥρωας ἔχασε τρεῖς συντρόφους του ὅταν τό πυρπολικό του βυθίστηκε πρίν ἐκραγεῖ (16 Ἰουλίου)."   

  Εμείς ως ντόπιοι, παρατηρούμε τη "μπούκα" του λιμανιού. Αριστερά το Μπούρτζι και δεξιά ο Άγιος Νικόλαος, ενώ εντύπωση προξενεί η κίνηση πολλών πλοίων, που δεν είναι έμπνευση του χαράκτη (δεν αναφέρεται ποιος είναι) αλλά ιστορική πραγματικότητα. Το έργο αυτό θα έπρεπε να αποκτηθεί από την Αίγινα. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει συμπολίτης με την ανάλογη οικονομική δυνατότητα, πράγμα που θα ήταν ευχής έργον. Αν υπήρχε εν λειτουργία το Ιστορικό Αρχείο μας, θα μπορούσε να πάρει μέρος στη δημοπρασία, που γίνεται σε μια εβδομάδα. Προς το παρόν, όμως, το Ι. Α. Αίγινας είναι ένα μάτσο χαρτόκουτες στα υπόγεια του Δημ. Σχ. Βαθέος.Το Υπουργείο Παιδείας και ο κ. Φίλης "περί άλλα τυρβάζουν" και το έχουν ξεχάσει. Μετά τη συνταξιοδότηση της Κας Γιαννούλη, θα μπορούσε να έχει αποσπαστεί υπάλληλος, αφού η θέση είναι κενή και τα κυριότερα αρχεία του να έχουν αναπτυχθεί ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ στις αίθουσες που ο Δήμος διά της Σχολικής Επιτροπής Επιτροπής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, επί προεδρίας μου, είχε παραχωρήσει, πράγμα που είναι εις γνώση των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου.
   Ίσως η σημερινή Δημοτική Αρχή πρέπει να ξανασχοληθεί με το θέμα, αφού και οι αντιρρήσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας του Βαθέος έχουν από καιρό καμφθεί. 

(1) http://aeginalight.gr/article.php?id=82863
(2) http://odosaeginis.blogspot.gr/2016/03/blog-post_10.html?spref=fb
(3) http://www.vergosauctions.com/index.php?option=com_virtuemart&view=productdetails&Itemid=119&sku=B64_432

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1899 - ΕΚΔΡΟΜΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΑΡΩΝΙΚΟΝ και άλλα απρόοπτα ... [μέρος 1ο]

   Μια ειδησούλα της εφημερίδας ΕΣΤΙΑ, τον Ιούνιο του 1899, έδωσε έναυσμα για νέα έρευνα της γενήτικης καθημερινότητας της Εποχής. Ας την απολαύσουμε. το θέμα θα συνεχισθεί ...

"Αι χθεσιναί εκδρομαί: Δόξα τω Θεώ! Οι Αθηναίοι άρχισαν να καταλαμβάνουν ότι πρέπει κάπου - κάπου να αναπνέουν και αέρα ολίγον καθαρώτερον του αθηναϊκού. Εκατοντάδες ολόκληροι εσκορπίσθησαν χθες εις την Αίγιναν, τον Πόρον και τα Μέθανα με τον Όμιλον των εκδρομών και την γερμανικήν λέσχην Φιλαδέλφειαν. Σημειωτέον δε ότι διασκεδάζουν θαυμάσια, οι δε καλοί μας γείτονες φιλοτιμούνται πώς εγκαρδιότερον να τους περιποιηθούν. Ούτως ο Όμιλος των εκδρομών θα ενθυμήται επί πολύ την λαμπράν δεξίωσιν ης έτυχεν εν Αιγίνη εκ μέρους της δημοτικής αρχής και των κατοίκων. Αλλά περί όλων τούτων αύριο εν εκτάσει."

 

1913: Μια Μυρσίνη που τη φώναζαν "Σύνη" και μια συλλεκτική καρτ-ποστάλ.

   Απολαυστικές και συνάμα διδακτικές λεπτομέρειες προσφέρει η έρευνα της καθημερινότητας των τελών 19ου, αρχών 20ού αιώνα και στην Αίγινα. Στο ακόλουθο "μαργαριτάρι" βλέπουμε ένα ιδιότυπο χάσμα γενεών να εμφανίζεται σε ένα ευχετήριο "επιστολικό δελτάριο", ταχυδρομημένο στις 24 Σεπτεμβρίου 1913 από την Αίγινα προς την Αθήνα, από μια γιαγιά προς την εγγονή της, λόγω ονομαστικής εορτής. Και διαβάζουμε:

   "Δδα Σύνην Σ. Λάρδη, Λεωφόρον Αλεξάνδρας 26, Αθήνας.
Αγαπητή Σύνη, επί τη εορτή σου, Σου εύχομαι έτη πολλά και ευτυχή. Σε φιλώ και σε εύχομαι, η γιαγιά σου Μυρσίνη."

   Μας ξένισε το όνομα της ... "Δδος" και το ψάξαμε. Στις 24 Σεπτεμβρίου, λοιπόν, εορτάζει η Μυρσίνη στο χριστιανικό εορτολόγιο, άρα γιόρταζε η γιαγιά. Γιόρταζε, όμως, και η "Σύνη" που απλά ως νεότερη και πιο μοντέρνα είχε μετονομασθεί. Ένα απλό κειμενάκι με ηθογραφικά μηνύματα, έναν αιώνα πριν.
   Πέραν του επικοινωνιακού περιεχομένου, τώρα, πρέπει να αναφερθούμε και σε στοιχεία που καθιστούν το συγκεκριμένο "δελτάριο" και αξιόλογο συλλεκτικό αντικείμενο, Το σώμα του είναι μια σπάνια φωτογραφία του Ναού Αφαίας, που τότε δεν αποκαλείτο έτσι, το Νο 153 έκδοσης Πάλλη (Α. G. Pallis) στα πλαίσια της "Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης", γι' αυτό και δίγλωσσο, με τίτλο "ΝΑΟΣ ΑΙΓΙΝΗΣ - Temple d' Aegina - Grece". Τα ταχυδρομικά τέλη πληρώθηκαν με  γραμματόσημο των πέντε λεπτών, που απεικονίζει τον Ερμή. Ανήκε στη "λιθογραφική σειρά" των ΕΛΤΑ του 1912, μια πιο φτηνή έκδοση της πανομοιότυπης κατά τα άλλα "χαλκογραφικής σειράς" του 1911, εκτυπωμένη στην Κέρκυρα από το τυπογραφείο Γεράσιμου Ασπιώτη, σε σχέδια των Ιακωβίδη & Σβορώνου. Όπως βλέπουμε από την δυσδιάκριτη και ... ανάποδη, αλλά σπάνια, σφραγίδα που το ακυρώνει, ταχυδρομήθηκε από το "Τηλεγραφικόν Γραφείον Αιγίνης" στις 24/9/1913. "Αφίχθη εις Αθήνας" στις 28/9/1913, όπως φαίνεται από την πεντακάθαρη σφραγίδα ταχυδρομική "ΑΘΗΝΑΙ - ΑΦΙΞΙΣ".
  Και γιαγιά και εγγονή, βέβαια, τώρα πλέον θα έχουν αποδημήσει. Ας είναι αείμνηστες από τους συγγενείς του!!!

ΕΡΕΥΝΑ - ΑΡΧΕΙΟ: Νεκτ Γ. Κουκούλης