1867: Ο "ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΥΣ" ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΔΙΟΣ ή ΑΘΗΝΑΣ (Αφαίας)

  Κοσμικό και ειδησεογραφικό γεγονός η επίσκεψη του "Αντιβασιλέως" (σ.σ. δεν αναφέρεται όνομα) και της συνοδείας του στο Ναό της Αφαίας, που τότε θεωρείτο ως αφιερωμένος στο Δία ή κατ' άλλους στην Αθηνά. Η μετάβαση έγινε με την "ατμοημιολία Πάραλος", μέσω του όρμου της Αγίας Μαρίνας. Την είδηση βρίσκουμε στην αθηναϊκή εφημερίδα της εποχής "ΑΙΩΝ", που εκδιδόταν κάθε Δευτέρα και Πέμπτη. 


Φωτογραφία αρχείου

 

  Η είδηση εντοπίστηκε στα "Διάφορα" του φύλλου της 8ης Ιουνίου 1867 και έχει σημαντική αξία για τα τεκταινόμενα στην Αίγινα και την κατανόηση των λόγων που την έκαναν γνωστή στο "κλεινόν άστυ", που δεν ήταν άλλοι από την ιστορία και τα μνημεία της, εκείνη την εποχή. Το κείμενο, αποδελτιωμένο, έχει ως εξής:

 

   Ἡ Α. Ὑψ. ὁ Ἀντιβασιλεύς, ἐπιβὰς περὶ τὴν ὥραν 3 μ. μ. τῆς Τρίτης ἐπὶ τοῦ μικροῦ ἀτμοπλοίου ἡ «Πάραλος», ἔπλευσεν εἰς Αἴγιναν, ὅπως ἐπισκεφθῇ τὸν ναὸν τοῦ Διὸς ἢ τῆς Ἀθηνᾶς, εὐθὺ ἀποβιβασθεὶς εἰς τὴν παραλίαν, ἐφ’ ἧς ἐγείρονται τὰ λείψανα αὐτοῦ. Ἡ Α. Ὑψ. ἐπέστρεψεν εἰς Ἀθήνας τὴν αὐτὴν ἡμέραν, περὶ τὴν ὥραν δωδεκάτην τῆς νυκτός. Μετὰ τοῦ Ἀντιβασιλέως, προσκληθέντες, συναπέπλευσαν, ἐκτὸς τοῦ ὑπασπιστοῦ Κ. Δ. Παπαδιαμαντοπούλου καὶ τοῦ διαγγελέως τῆς ὑπηρεσίας Κ. Χρ. Γρίβα, ὁ πρέσβυς τῆς Ῥωσσίας Κ. Νοβικώφ, ὁ γραμματεὺς τῆς ῥωσσικῆς πρεσβείας πρίγκιψ Γκαγκάριν καὶ ὁ μέλλων νὰ διαδεχθῇ τὸν Κ. Βούτακωφ εἰς τὴν διοίκησιν τοῦ «Μεγάλου Ναυάρχου» πλοίαρχος Φεοδόροβιτς, πρὸ ἡμερῶν τινων ἀφιχθεὶς εἰς Ἀθήνας.

 

Η ατμοημιολία ΠΑΡΑΛΟΣ

ΕΡΕΥΝΑ: Νεκτ. Κουκούλης ΠΗΓΕΣ: Εφημερίς ΑΙΩΝ, Φωτ. Αρχεία Ν. Μακκά και Κ. Νιγδέλη, Αρχεία Βουλής και Νεκτ. Κουκούλη

 

1877: "ΑΝΑΚΑΛΥΨΙΣ ΟΠΙΣΘΟΓΕΜΟΥΣ ΚΑΝΟΝΙΟΥ"

Να τι ανακάλυψε η ερευνητική μου σκαπάνη στην ημερήσια αθηναϊκή εφημερίδα "ΕΦΗΜΕΡΙΣ" της 22ας Φεβρουαρίου 1877. Την είδηση αυτή συνδυάζουμε με τα λίγα διάσπαρτα κανόνια που υπάρχουν σε δημόσιους χώρους και την ανάγκη προστασίας και συντήρησής των. Ακολουθεί αποδελτιωμένο το κείμενο και αυτούσια "σπαράγματα" από το σχετικό φύλλο:

 

"Πρό τινων ἡμερῶν σπογγαλιεῖς ἀνεκάλυψαν ἐν τῷ βυθῷ τῆς θαλάσσης παρὰ τὴν νῆσον Αἴγιναν μεσαιωνικὸν ὀπισθογεμὲς κανόνιον. Τὸ κανόνιον τοῦτο ἀνασυρθὲν ἐκ τοῦ βυθοῦ ἔχει ὕψος μέτρου 1,10 περίπου, εἶνε δὲ περίεργον λίαν. Φρονοῦμεν ὅτι τὸ ὑπουργεῖον τῶν ναυτικῶν δέον νὰ τὸ παραλάβῃ διὰ νὰ τὸ τοποθετήσῃ ἐν τῷ μουσείῳ τοῦ ναυστάθμου Πόρου."

 

1926: Η "ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ" ΣΕ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟ ΟΔΗΓΟ

   Το κείμενο που ακολουθεί εντοπίσαμε σε σπάραγμα ταξιδιωτικού οδηγού, χωμένο στα … «ψιλά» κάποιας αθηναϊκής δημοπρασίας συλλεκτικών ειδών. Δημοσιεύεται απ' όσο γνωρίζουμε για πρώτη φορά. Ενώ η αρχική ανάγνωση του κειμένου δεν υπόσχεται πολλά και ενδεχομένως περιέχει λάθη ή έχει παραλείψεις, ξαφνικά διαβάζοντας επαγγέλματα και ονόματα, νιώθεις σα να περιδιαβαίνεις στα σοκάκια της πόλης σε αλλοτινές εποχές. Οι συγκρίσεις, επίσης, με το σήμερα σου δίνουν την αίσθηση δύο κόσμων, που σε κάποια σημεία τους χωρίζει αγεφύρωτο κενό. Αν και η αναγγελία της δημοπρασίας λέει ότι αποτελεί τη σχετική με την Αίγινα καταχώρηση του «Ελληνικού Οδηγού της Παλαιάς Ελλάδος», εκδόσεων «Πυρσός», του έτους 1926, θεωρώ ως αυξημένη πιθανότητα να προέρχεται από τον «Οδηγό Ταξιδιώτου», εκδόσεων Ελευθερουδάκη,  που εκδόθηκε την ίδια χρονιά. Το βέβαιο είναι το έτος, λόγω του αναφερόμενου Προέδρου της Κοινότητας, Σπύρου Ρόδη. * 

ΑΙΓΙΝΑ (Κάτοικοι  10.336)

Κοινότης της ομωνύμου νήσου, του νομού Αττικής και Βοιωτίας. Κείται επί της Δ. παραλίας της νήσου αντικρύζουσα την προς τον Σαρωνικό έξοδον της διώρυγος της Κορίνθου. Σύγκειται εκ της ομωνύμου πρωτευούσης, του συνοικισμού Άγιοι Ασώματοι (κάτοικοι 466) και των Μονών «Κοίμησις Θεότόκου» (μοναχοί 8) και «Αγία Τριάς» (μοναχαί 25).

Η Νήσος Αίγινα κείται 15 ναυτικά μίλια ΝΔ του Πειραιώς, ωνομάζετο δε εις την αρχαιότητα «Οινοπία», του ονόματος Αίγινα προελθόντος εκ της ομωνύμου μητρός του Αιακού, ερωμένης του Διός. Νήσος πετρώδης και άνυδρος  – οι  κάτοικοι υδρεύονται από δεξαμενών ομβρίων υδάτων –έχουσα κορυφήν το Όρος (531 μέτρα) εφ’ ου ναΐσκος Προφήτου Ηλιού, επί της θέσεως ποτέ Ιερού «Πανελληνίου Διός».  – Ώρας  2,20’ προς τα ΒΑ της πρωτευούσης διανοίγεται ο ορμίσκος Αγίας Μαρίνας , παρά τον οποίον οι διατηρούμενοι 22 στύλοι παναρχαίοι  , Ιερού της Αθηνάς. Πολλαχού της νήσου ευρέθησαν τάφοι, «θρακιές» κοινώς, ως και «χελώναι», τα’ αρχαιότερα δηλαδή γνωστά Ελληνικά νομίσματα. Έχει έκτασιν 86 τετραγωνικών χιλιομέτρων και 10.336 κατ. εκ των οποίων αι 5.000 οικούσι την ομώνυμον πρωτεύουσαν. – Ιαματικαί πηγαί εύρηνται εις τα ΒΑ, αι λεγόμεναι «θέρμαι της Παναγίας». – Εις το εν Μονάχω Μουσείον κατάκεινται πολλαί Αιγινητικαί αρχαιότητες, «Μάρμαρα της Αιγίνης» λεγόμεναι κοινώς και συληθείσαι εντεύθεν το 1811.  

Κοινοτικόν Συμβούλιον – Ρόδης  Ν. Σπύρος

Συγκοινωνία – Ατμοπλοϊκώς καθ’ εκάστην (και δις της ημέρας) εκ Πειραιώς και εκείθεν εις Πόρον. Μέθανα και Ναύπλιον. Ο διάπλους από Πειραιώς είναι ωρών 1,30’-145’. – Εσωτερικώς οδοί βαταί και ημιονικαί. – Ταχυδρομείον, Τηλεγραφείον.

Λιμήν – Μικρός, αλλά κλειστός  και ασφαλής, κατόπιν των τελευταίως ενεργηθεισών εν αυτώ σχετικών έργων. – Φανός λιμένος φωτός σταθερού, εντάσεως 5 ναυτικών μιλλίων.              

Προϊόντα – Εξαιρετικής ποιότητας ρητινίτης οίνος μεγάλης παραγωγής, εξαγόμενος και εις Αθήνας και Πειραιά. – Έλαιον, σταφυλαί, δημητριακοί καρποί και ιδίως κριθή, εξ ης χωρικοί κατασκευάζουσι τον συνήθη των άρτον, αμύγδαλα, σύκα, μέλι. Σκόρδα εν αφθονία κλπ, ως και οίνος ανθοσμίας «ηλιαστός» εξαίρετος. Κυψέλαι 560.                                                                

Σπογγαλιεία – Κυρίως οι Αιγινήται ασχολούνται εις την σπογγαλιείαν εις τα παράλια της Αφρικής (Τριπολίτις, Κυρηναϊκή κλπ), διατηρούντες περί τα 80 πλοιάρια (Σκάφανδρα), απασχολούντα περί του 700 – 800 άνδρας.                                                                                                             

Αγγειοπλαστική  – Και αύτη εν Αιγίνη ακμάζει τα μάλιστα δε. Πεφημισμένα είναι τα «αιγινήτικα κανάτια» εξ οπτής γης.                                                                                                                                

Αρχαί – Ειρηνοδικείον, Διεύθυνσις Αστυνομίας, Υποτελωνείον, Λιμενικόν Ταμείον -Πρόεδρος ο εκάστοτε Ειρηνοδίκης-, Λιμεναρχείον Μονοπωλείων, Αποθήκη, Καπνοκοπτήριον, Συμβολαιογραφείον.                                                                                                                             

Φυλακαί – Σωφρονιστικαί (το επί Καποδιστρίου Ορφανοτροφείον). Διευθυντής: Μπακούρης Γ. Ιατρός. Κατάδικοι 400 περίπου, καταγινόμενοι εις διαφόρους τέχνας και δη την ξυλουργίαν και την κανατοποιΐαν.                                                                                                                                                  

Ναοί – Άγιος Νικόλαος, Αγία Παρασκευή, Κοίμησις της Θεοτόκου, Παναγίτσα, Αγία Σωτείρα (Φυλακών).                                                                                                                                                   

Μοναί – «Αγία Τριάς» των Καλογραιών, «Κοίμησις της Θεοτόκου» ίδρυμα του Ι’ αιώνος εις απόστασιν ωρών 1,20’.                                                                                                                             

Σχολεία – Ελληνικόν πλήρες, Δημοτικόν αρρένων πλήρες, Δημοτικόν θηλέων πλήρες.

Σπύρος Ρόδης
 (Αρχείο Δήμου Αίγινας)

Επαγγελματίαι
Αγγειοπλαστεία – Γκαρής Αργύριος. Αποικιακά και Εδώδιμα – Αγγελόπουλος Π., Αλιμπράντης Σ., Αλυφαντής Γ. και Π., Ηλίας Παντελής, Κακούσης Γ., Καψάλης Αθανάσιος, Κουκούλης Α., Λαούτας Γ., Λεούσης Σωτήριος, Νικολάου Δ., Χελιώτης Γεώργιος. Αλευρόμυλοι – Κουκούλης Νικ., Φουντούλης Δημήτριος. Ατμοπλοϊκών Εταιρειών Πρακτορεία – Γκίκα Γουδή Λεούση, Παπαλεονάρδου, Τζων, Παληού. Βαρελοποιεία – Παπαλεονάρδου Διονύσιος. Δικαστικοί κλητήρες – Κρεούζης Χ. Δικηγόροι – Λυκούρης Γεώργιος. Εγχώρια προϊόντα – (Εξαγωγείς) Κουκούλης Λ., Πέτρου Δ. Ελαιοτριβεία – Αθανασίου Γεώργιος, Βατικιώτης Παντελής, Γαλάνης Δ., Γαρουφάλης Π., Μαλτέζος Δ. Εμπορορραφεία – Βαλσαμάκης Μ., Γκούβης Βασίλειος, Δαζέας Δημ., Χαριλάου Εμμανουήλ, Τζίνης Διονύσιος. Εφημερίδων πράκτορες – Μπακούρης Δ. Ιατροί – Μπακούρης Γ., Παπαματθαίου Δ., Παπαχρήστου Γ., Πέπας Νικόλαος. Ιστιοφόρα – (Ιδιοκτήται) Αδάμ Ευστάθιος, Κουκούλης Δ., Κορορός Κ. Μιχ. Και Νικ., Κρητικός Αντώνιος, Λυκούρης Νικ., Πέπας Βασίλειος, Πέπας Γεώργιος. Ιχθυοπωλεία – Βατίστας Γ. και Ι., Γιαννούλκης Ι., Κορορός Σταμάτιος, Μπότσαρης Μ. Καπνέμποροι – (μηχανή κοπής) Μαρίνης Ευάγγελος, Χαλδαίος Π. Καπνοπωλεία – Μαρίνης Ευάγγελος, Χαλδαίος Π. Καφφενεία – Ανδρέου Νικόλαος, Αντωνίου Γεώργιος, Γιαννούλης Π., Γκίκας Δ., Εμμανουήλ Ε., Λεούσης Δημήτριος, Μαλτέζος Γρηγόριος. Κουρεία – Γιαννούλης Σ., Κανελλάς Α., Λυκούρης Νικόλαος, Μωραΐτης Ε. Μαγειρεία – Λεούσης Β. (προκυμαία). Μαίαι – Πρωτονοταρίου Αγγελική, Χαλδαίου Αγγελική. Ναυπηγεία – (πλοιαρίων) Πέπας Γεώργιος, Σακκιώτης Αντώνιος. Ναυτικά είδη – Αλυφαντής Παναγιώτης, Ηλίας Παντελής, Καψάλης Αθανάσιος, Μοίρας Ι. Ξενοδοχεία – Βουτέρης Γ. Ξυλείας έμποροι – Εμμανουήλ Σωκράτης, Μπήτρος Ιωάννης και Κων/νος. Ξυλουργεία & Τορνευτήρια – Μαργαρώνης Ανδρέας, Πέπας Π., Σακελλαρίου Γ., Φαλιέρος Μιχαήλ. Οινοπωλεία – Ανδρέας Νικ., Γεωργαλάς Α., Γιαννούλης Π., Εμμανουήλ Θ., Καλοκέντη Αδελφοί, Κανελλάς Α., Κάτσας Γ., Κωνσταντίνου και Νικολάου, Κατσιμίγκου Δ. και Σ., Κουκούλης Π., Κουνάδης Ν., Μαλτέζος Γεώργιος, Μοίρας Π., Μπακούρος Δ., Μπακούρος Σ., Μπήτρος Α. Δ. και Γ., Παυλινέρης Γεώργιος, Σκριβάνος Π., Στάθης Κ., Τριανταφύλλου Α., Χελιώτης Π. Οινοπνευματοπωλεία – Ζέρβας Σπυρίδων. Σκάφανδρα (σπογγαλιείας) – Γιαννέλης Ι., Μαΐλης Μιχαήλ, Σαρρής Ιωάννης . Σπόγγων (έμποροι & εξαγωγείς) – Βουβούλης Ν., Γεωργούλης Γεώργιος, Γιαννέλης ή Πετράς Δ., Κατσιμίγκος Ευάγγελος. Σπόγγων (μεσίται) – Βογιαντζής Κ., Κατσιμίγκος Ευάγγελος. Σχοινίων πλεκτήρια – Ανδρώνος Γεώργιος, Κοσμάς Ιωάννης. Υφάσματα – Αγγελόπουλος Π. και Χ., Γρυπαίος Π., Ηλαίας Παντελής, Λελουδάκης Κ., Πάσχας Γ., Βατίστας Κων/νος. Φαρμακεία – Παπαλεονάρδος Δ., Ρόδης Σπυρίδων. Χαρτοπωλεία & Βιβλιοπωλεία – Βότσης Νικόλαος, Μοίρας Ιωάννης.

ΕΡΕΥΝΑ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: Νεκτ. Γ. Κουκούλης

* Τηρήθηκε η σύνταξη και ορθογραφία του κειμένου (πλην του πολυτονικού συστήματος). Η χρήση του συνόλου ή τμήματος του κειμένου, για όποιον δεν διαθέτει αποδεδειγμένα το πρωτότυπο, επιτρέπεται μόνο μετά από συγκατάθεση του διαχειριστή του ιστολογίου.

 

ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

(ΠΗΓΗ: Κήρυξ της Αιγίνης - τ. Δεκεμβρίου 1949 - Επανέκδοση Νεκτ. Κουκούλη, τόμος 3ος)

29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 - ΤΑ ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΙΚΟΥΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΥΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

  Ένα ιστορικό τηλεγράφημα δημοσιεύεται σήμερα, που τόσα χρόνια φυλασσόταν στο οικογνειακό αρχείο φίλου, που μας το παραχώρησε. Με το μήνυμα αυτό, η Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής, ανακοινώνει προς όλα τα αστυνομικά τμήματα, μια μέρα μετά την κήρυξη του Πολέμου, στις 29/10/2015. Ένα σημαντικό ντοκουμέντο που άξιζε να δημοσιευθεί. Παρατίθεται μετά την εικόνα και το κείμενο:

 

" Kατ’ αναφοράν Νομάρχου και Αστυνομικής Δ/νσεως Πατρων δεκάτην πρωινήν ώραν σήμερον εγένετο επιδρομή ιταλικών αεροπλάνων εις πόλιν Πατρών εις τρία κύματα ανά πέντε αεροπλάνα έκαστον κύμα . ΣΤΟΠ  Εβομβαρδίστησαν λιμενικαί εγκαταστάσεις, (δικα)στικόν Μέγαρον, μύλοι Αγ. Γεωργίου και τηλεγραφείο και τινές οικίαι ΣΤΟΠ   [...] επί οι[…]ίτων ελάχισται ΣΤΟΠ Μέχρι στιγμής επιστοποιήθησαν τέσσαρες νεκροί εν οις εις αστυφύλαξ και 17 τραυματίαι. ΣΤΟΠ Πληθυσμός όστις ευρίσκετο εις οδούς ετήρησεν απόλυτον ψυχραιμίαν . –

Αριθ. 3/31/6 – Κοινοποίησις: Σταθμούς Χωροφυλακής και Σ. Μ. Αιγίνης προς γνώσιν . – Εν   Αιγίνη τη 29 Οκτωβρίου 1940. Ο Διοικητής της Υπ/νσεως – Ανδρέας [Κ]ράκης – Υπομ/ρχος - Δια την αντιγραφήν – Ο Αντιγραφεύς (υπογραφή) "

(με κόκκινο μολύβι σημειώνονται τα στοιχεία πρωτοκόλλησης του τοπικού ατυνομικού σταθμού)

1893 - ΠΛΗΡΩΜΗ ΦΟΡΟΥ "ΕΠΙ ΤΗ ΔΗΛΩΣΕΙ ΖΩΩΝ" ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΙΓΙΝΗΤΩΝ

Σημαντικές προσπάθειες γίνονται τελευταία για να "πέσει φως" σε σελίδες της καθημερινότητας της Αίγινας, στα τέλη 19ου / αρχές 20ού αιώνα. Πράγματι για αυτό το διάστημα τα στοιχεία δεν είναι πολλά και κυρίως δεν έχει προχωρήσει η έρευνα, γεγονός που επισημάνθηκε και πρόσφατα, κατά την παρουσίαση βιβλίου για το σχολάρχη Π. Ηρειώτη. Ήδη ο γράφων συγκεντρώνω στοιχεία μέσω διαδικτύου, δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων και στην επόμενη χρονιά θα υπάρξουν πορίσματα και ανακοινώσεις. Ας μοιραστούμε κάποια από αυτά. Ο αείμνηστος Γεώργιος Γκίκας, λοιπόν, καταγόμενος από τους Τζίκηδες και διαμένων στην Παχειοράχη πληρώνει το 1893 το φόρο "επί τη δηλώσει δύο ημιόνων" στο "δημόσιο ειπράκτορα", με ... λίγη καθυστέρηση. Το "διπλότυπον εισπράξεως", που διασώθηκε εκ μέρους μου υπό απίθανες συνθήκες από βέβαιη καταστροφή, είναι σοβαρό ντοκουμέντο αλλά και απολαυστικό και από τις δύο όψεις της. Καλό χρονοτάξιδο ...

 

Έρευνα: Νεκτ. Κουκούλης

ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ ΑΝΤΩΝΙΟ ΠΕΛΕΚΑΝΟ

(Εικόνα 1- Ο Ναός Αφαίας ΄- Αρχές 19ου αιώνα)

    Γνωστή σε όλους η κατάσταση των αρχαίων μνημείων της Ελλάδας πριν τον 19ο αιώνα, από πλευράς δυνατότητας πρόσβασης επισκεπτών σε αυτά. Ήταν κυριολεκτικά ξέφραγο αμπέλι, στο έλεος των κάθε είδους ευρωπαίων αρχαιοκαπήλων "περιηγητών" αλλά και ντόπιων πλιατσικολόγων, που αφού κατάλαβαν ότι υπάρχει αξία σε αυτά, τα λεηλατούσαν και τα μοσχοπουλούσαν. Ήταν εκτεθειμένα ακόμα και σε πολεμικές ενέργειες. Πολλά απ' αυτά, επίσης, υπήρχαν μέσα σε τσιφλίκια και ιδιοκτησίες και γύρω τους γίνονταν αγροτικές εργασίες με κάθε δυνατό επακόλουθο καταστροφής σε ό,τι είχε απομείνει. Αυτή ήταν η γενική κατάσταση, με ελαχιστότατες εξαιρέσεις. Φυσικά την ίδια μοίρα είχε και η Αίγινα και το "διαμάντι" της, ο Ναός της Αφαίας, που τότε αναφερόταν ως Ναός της Αθηνάς, του Διός ακόμα και του Ποσειδώνος.
    Μελετώντας το Πρωτόκολλο του Αντωνίου Πελεκάνου, του δάσκαλου στον οποίο η Αίγινα χρωστάει την αρχή της διάσωσης του αρχαιολογικού της πλούτου, βρήκα αναφορές για την επικρατούσα κατάσταση στο μνημείο. Το πρόχειρο αυτό Πρωτόκολλο (ή μέρος του), ένα είδος προσωπικού ημερολογίου του σε σχέση με την άμισθη επιμελητεία των αρχαιοτήτων του Νησιού που του είχε ανατεθεί, είχε διασωθεί χάρις σε πρόχειρη αντιγραφή του από την αείμνηστη Γωγώ Κουλικούρδη. Οι αναφορές αυτές του Αντ. Πελεκάνου έχουν ως εξής:

Α) "31 Μαρτίου 1899:  Αναφέρω εις κ. Αστυνόμον Αιγίνης ότι ο Ναός της Αθηνάς κινδυνεύει να καταστραφεί και παρακαλώ όπως διατάξει τον εν Μεσαγρώ Σταθμάρχην να επιβλέπει και συλλαμβάνει πάντα ιερόσυλον."
Β) "17 Μαΐου 1900: Αναφέρω ότι πολλοί λίθοι Ναού Αθηνάς καταστρέφονται, περίβολος εφ' ου Αμφιπολείον καλλιεργείται. Τέλος γοργώ τω βήματι βαίνει προς την καταστροφήν. Ζητώ αγοράν χώρου.
Γ) "24 Σεπτεμβρίου 1900: Υπεγράφησαν τα συμβόλαια διά την αγοράν του χώρου του Ναού Αθηνάς και αυθωρεί τα αντίγραφα παρεδόθησαν προς μεταγραφήν εις Αρχαιολογικήν Εταιρείαν."

   Οι σημαντικότατες αυτές σημειώσεις με οδήγησαν σε παραιτέρω έρευνα των πρώτων προσπαθειών φύλαξης του Ναού. Κατ' αρχάς αναζήτησα στο φωτογραφικό μου αρχείο εικόνες του Ναού της Αφαίας αρχών του 19ου αιώνα και διαπίστωσα "ιδίοις όμμασι", ότι ο Αντ. Πελεκάνος δεν υπερέβαλε. Δημοσιεύω μια από αυτές τις φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ εκδόσεων "Pallis & Kotzias", ταχυδρομημένη από τη Σύρο προς το Duclair της βόρειας Γαλλίας, το 1903, με χειρόγραφες σημειώσεις κάποιου επισκέπτη, στη γαλλική γλώσσα, όπου φαίνεται η κατάσταση εγκατάλειψης στο χώρο (εικόνα 1).
   Η έρευνα προχώρησε σχεδόν συμπτωματικά, όταν "σκαλίζοντας" ψηφιοποιημένες παλιές αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής, βρήκα σχετικό αναλυτικό δημοσίευμα. Το άρθρο βρέθηκε σε φύλλο της εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ" (εικόνα 2), του Αυγούστου του 1900. Τοποθετείται, δηλαδή, χρονικά μεταξύ της δεύτερης και τρίτης καταχώρησης στο Πρωτόκολλο.Τίτλο είχε "ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΕΝ ΑΙΓΙΝΗ", ανήκε σε ανταποκριτή της εφημερίδας και επιβεβαιώνει "πανηγυρικά" τις σημειώσεις του Αντωνίου Πελεκάνου. Παρατίθεται αυτούσιο:

"ΑΙΓΙΝΑ, 12 Αὐγούστου: Εἶνε γνωστὴ ἡ ἀρχαιολογικὴ ἀξία, τὴν ὁποίαν κέκτηται ὁ ἐν Μεσαγρῷ Αἰγίνης ναὸς τῆς Ἀθηνᾶς. Τούτου τ’ ἀνεκτίμητα ἀγάλματα τῶν ἀετωμάτων, ἁρπαγέντα κατὰ τὸ 1811, εἶτα δ’ ἀγορασθέντα ὑπὸ τοῦ φιλέλληνος βασιλέως τῆς Βαυαρίας Λουδοβίκου, κοσμοῦσιν ἤδη τὴν Γλυπτοθήκην τοῦ Μονάχου. Ὁ ναὸς οὗτος τυγχάνει οὐ μόνον εἷς τῶν ἀρχαιοτέρων τῆς Ἑλλάδος, οἰκοδομηθεὶς κατὰ τὸν ἕκτον αἰῶνα π. Χ., ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἔποψιν ἀρχιτεκτονικὴν κέκτηται μεγίστην σπουδαιότητα, δι’ ὃ πάντοτε κατακλύζεται ὑπὸ πλήθους ἀρχαιοφίλων καὶ ἰδίως ἐκ τῆς ἀλλοδαπῆς. Δυστυχῶς ἐγκατελείφθη ἐπ’ ἐσχάτων ἄνευ ἐπιτηρήσεως, ὡς ἐκ τούτου δὲ ὁ μὲν λιθόστρωτος περίβολος τοῦ ναοῦ ἐφ’ οὗ ᾠκοδόμητο τὸ Ἀμφιπόλειον ἰσοπεδωθεὶς ἀροτριᾶται· οἱ ὀγκώδεις λίθοι κατακερματιζόμενοι ἀποσπῶνται, ὅπως χρησιμεύσωσιν ἀλλαχοῦ· ἐν τῷ σηκῷ ποίμνια καταυλίζονται· τέλος γοργῷ τῷ βήματι βαίνει πρὸς τὴν καταστροφήν. Τὸ διοικητικὸν συμβούλιον τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρίας, λαβὸν γνῶσιν τῆς οἰκτρᾶς ταύτης καταστάσεως ἐξ ἀναφορᾶς τοῦ ἐπιμελητοῦ τῶν Ἀρχαιοτήτων Αἰγίνης κ. Ἀντ. Πελεκάνου, προέβη εἰς πρᾶξιν ἀξιέπαινον τιμῶσαν αὐτό, ἀπεφάσισε δηλαδὴ ν’ ἀγοράσῃ τὸν περίβολον τοῦ ναοῦ καὶ τὸν πέριξ χῶρον, ἀνέθηκεν δὲ τὴν διαπραγμάτευσιν τῆς ἀγορᾶς πρὸς τὸν κ. Πελεκᾶνον, ὅστις κατώρθωσε τὸν μὲν περίβολον τοῦ ναοῦ συνιστάμενον ἐκ 3.000 τετραγ. μέτρων νὰ συμφωνήσῃ ἀντὶ 150 δραχμῶν μόνον τὸν δὲ λοιπὸν ἀρχαιολογικὸν χῶρον πρὸς 40 δραχμὰς ἕκαστον ἐντόπιον στρέμμα, τιμὴν λίαν συγκαταβατικήν. Ἤδη ἀποξενούμενος ὁ χῶρος οὗτος ἀντὶ ἐλαχίστης δαπάνης δύναται νὰ περιφραχθῇ καὶ ν’ ἀπαλλαχθῇ τῆς σκαπάνης ἀγροίκου ἀγρότου, διασῴζων ἅμα καὶ τὸν περικαλλῆ τοῦτον ναὸν ὃν αἰῶνες ἐσεβάσθησαν."

(Εικόνα 2)

    Κλείνοντας αυτήν την έρευνα, λοιπόν, γνωρίσαμε πώς με αυτές τις σημαντικές πρωτοβουλίες του Πελεκάνου και τη συμβολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας, συντελέσθηκε η πρώτη αποτελεσματική προσπάθεια προφύλαξης του τόσο "πονεμένου" Ναού μας με την αγορά του οικοπέδου του. Θα έχει ενδιαφέρον η συνέχιση της έρευνας για περισσότερα στοιχεία αυτής της "αγοραπωλησίας". Αυτά για να μαθαίνουμε, να μην ξεχνάμε και να παραδειγματιζόμαστε.
Έρευνα - συγγραφή άρθρου: Νεκτ. Κουκούλης

(Για το άρθρο αυτό χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το ψηφιακό αρχείο της εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ", μέσω της ψηφιακής βιβλιοθήκης του Α και του ιστοχώρου Openarchives, από το πρόχειρο πρωτόκολλο του Αντ. Πελεκάνου αντιγραμμένο στο χέρι από τη Γωγώ Κουλικούρδη και από τη φωτογραφική συλλογή του Νεκτ. Κουκούλη)