1900: Χωρογραφία της Αιγίνης

   Όταν διαβάζει κανείς επιστημονικά βιβλία, πρέπει να προσέχει όχι μόνο το κυρίως κείμενό τους αλλά και τις παραπομπές, υποσημειώσεις και τη βιβλιογραφία τους. Εκεί ο αναγνώστης βλέπει τις πηγές του συγγραφέα, όπου μπορεί να ανατρέξει για τους δικούς του σκοπούς. Έτσι, διαβάζοντας και εγώ τη μελέτη "ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ" του Κώστα Κόμη, που εκδόθηκε το 2004 από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και αφορά πληθυσμιακά και δημογραφικά στοιχεία των νησιών, από την οθωμανική περίοδο ως τον 20ό αιώνα, εντόπισα συχνές αναφορές του στο ογκώδες σύγγραμμα "ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΩΡΟΓΡΑΦΊΑ" του στρατιωτικού Ιωάννη Εμμ. Νουχάκη, που εκδόθηκε το 1900 (περίπου) από τις εκδόσεις Σπ. Κουσουλίνου  στην Αθήνα. Ανακτώντας το από μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, αναζήτησα (τι άλλο;) το κεφάλαιο της Αίγινας που εντοπίστηκε στην 77η σελίδα.
   Στον οδηγό αυτό, λοιπόν, και στο κεφάλαιο "ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΙΓΝΗΣ" (σελ. 77) συναντάμε πολύ περιληπτικά και ίσως με μικρές ανακρίβειες, αναφορές:

1) Στη μορφολογία του εδάφους, στα προϊόντα και στις ασχολίες των κατοίκων αλλά και στις υπηρεσίες, στο λιμάνι, στους φάρους και στις ιαματικές πηγές της Αίγινας. Εδώ να σημιωθεί η αναφορά στα βουνά της "Τριπυργίας" που να γίνουν αντικείμενο ξεχωριστής δημοσίευσής μας, στο εγγύς μέλλον, όντας άγνωστα σε πολλούς.

2) Στους οικισμούς της με αναφορά στην χρονική διάρκεια της διαδρομής μετάβασης από την Πόλη και τον πληθυσμό και μερικά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.

3) Στην τοπική ιστορία, όπου μεταξύ άλλων πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας αναφέρεται σαφώς στην Αίγινα, ως πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους.

   Σε σχέση με το πρώτο και τρίτο σημεία δεν θα έλεγα ότι το σύγγραμμα διεκδικεί κάποια πρωτοτυπία. Ιδιαίτερη αναφορά, όμως πρέπει να γίνει στο δεύτερο σημείο, στην ανάλυση των οικισμών του Νησιού, όπου γίνεται συσχετισμός με ένα από τα πρώτα σχετικά βασιλικά διατάγματα του Κράτους, αυτό της 28ης Δεκεμβρίου 1836. Ο σχετικός Πίνακας έχει πολύ ενδιαφέρον, καθώς παρουσιάζει τοπωνύμια και οικισμούς γνωστούς αλλά και ξεχασμένους με ιδιαίτερο τρόπο και μπορεί να γίνει πηγή λαογραφικής και τοπικής ιστορικής έρευνας. Παρατίθενται αυτούσια ο πρόλογος του κεφαλαίου και ο σχετικός πίνακας με τους οικισμούς προς τους αναγνώστες:

" Επαρχία Αιγίνης
  Αύτη αποτελείται εκ της ομωνύμου νήσου, της νήσου Κεκρυφάλου (νυν Αγκιστρίου) και τινων άλλων μικρών και ακατοικήτων, οίον Κυράς, Μονής, Μετώπης, Υψηλονήσου, Πλατείας, Ελεούσης ή Αρσίδας (κοινώς Λαγονησίου).
  Η Αίγινα είναι μικρά νήσος τριγωνικού σχήματος, κείται δ’ εις το μέσον του Σαρωνικού κόλπου. Το έδαφος αυτής είναι ορεινόν και μόνον προς ΝΔ έχει μίαν μικράν πεδιάδα εκτεινομένην κατά μήκος της παραλίας και κατάφυτον εξ αμπέλων, ελαιών, συκών, αμυγδαλών και άλλων οπωροφόρων δένδρων. Επί της πααραλίας ταύτης κείται και η ομώνυμος πόλις, οι κάτοικοι της οποίας ωςεπί το πλέιστον ασχολούνται εις την σπογγαλιείαν, ναυτιλίαν, αγγειοπλαστικήν  εξ αρχαιοτάτων χρόνων ένεκεν του καταλλήλου προς τούτο λευκού πηλού, όστις ευρίσκεται εν τη νήσω.
  Τα όρη της Αιγίνης κατά την αρχαιότητα εκαλούντο το μέν Πανελλήνιον νυν δε Όρος, ύψους 331 μ., το δε Τριπύργια, ύψους 312 μ. ... ... "  

 

  Έρευνα, Επιμέλεια κειμένου: Νεκτ. Κουκούλης

   

Νοέμβριος 1949: Ο Μορφωτικός Σύλλογος Αίγινας "Ο Καποδίστριας" εν τη γενέσει του.



Μια από τις πρώτες σφραγίδες του Μορφωτικού Συλλόγου

   Κοινή παραδοχή πλέον ότι ο Μορφωτικός Σύλλογος Αίγινας "Ο Καποδίστριας" αποτελεί, σήμερα, το σημαντικότερο πολιτιστικό σωματείο του Νησιού και από πλευράς δράσης με το συνεχές και πολυσχιδές έργο του και από πλευράς ιστορικής, μιας και είναι ο πρώτος οργανωμένος φορέας πολιτισμού στο Νησί, προς τιμήν των εκάστοτε Διοικητικών του Συβουλίων. Δεν υποβαθμίζουμε, φυσικά, την πολύτιμη προσφορά και όλων των άλλων μεταγενέστερων παρόμοιων φορέων στην Αίγινα. Το μήνα αυτό, όμως, δεν πρέπει να παραλείπουμε, σε μνημόσυνο των ιδρυτικών του μελών, να θυμόμαστε ότι ο Μορφωτικός Σύλλογος έχει τα ... γενέθλιά του. Πριν 67 χρόνια, στον Κήρυκα της Αιγίνης διαβάζουμε, λοιπόν, τη σχετική είδηση:


" Η ΣΥΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ: Η αποφασισθείσα σύστασις «Μορφωτικού Συλλόγου διανοουμένων» μας χαροποιεί ιδιαιτέρως, διότι όπως εγράφομεν επί τη συμπληρώσει του Α’ έτους από της εκδόσεώς μας «συνιστά ανωτερότητα και επιβεβλημένον καθήκον των μορφωμένων να προσφέρουν την συμβολήν των, διά την καλλιτέρευσιν, την μελέτην και την ιστορίαν της πατρίδος των και των συμπατριωτών των, οίτινες έχουν ανάγκην των θησαυρισθέντων φώτων της». Ανεξαρτήτως όμως της υποχρεώσεως αυτής, η ίδρυσιθς τοιούτου Συλλόγου και η προσπάθεια των μελών του, θα δώση ώθησιν διά την επωφελή του διαθεσίμου χρόνου και των ενεργώς ενδιαφερομένων και των απλώς παρακολουθούντων το έργον του."  
 

   Ας ευχηθούμε στο Μορφωτικό Σύλλογο να τα "χιλιάσει" και στις διοικήσεις και στα μέλη του να έχουν πάντα κέφι και δύναμη να προσφέρουν. Ας είναι καλά όλα τα ιδρυτικά του μέλη ή αείμνηστα αν έχουν αποβιώσει.

Κήρυξ της Αιγίνης, Νοέμβριος 1949
(Τόμος 3ος μελέτης Νεκτ. Κουκούλη)

     Η σημερινή ειδική γραμματέας του Συλλόγου κ. Άννα Λεούση - Χαρτοφύλακα είχε την καλοσύνη να μας στείλει απόσπασμα των πρακτικών της πρώτης γενικής συνέλευσης, από παλιό βιβλίο αρχείου, στο οποίο φαίνονται με ευκρίνεια και ονομαστικά όλα τα ιδρυτικά μέλη. Για την ιστορία, πρέπει να αναφερθεί ότι πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου ήταν ο αείμνηστος εκπαιδευτικός Γεώργιος Αλυφαντής και ότι οι πρώτες συνεδριάσεις του Δ. Σ. γίνονταν στο φαρμακείο Παπαλεονάρδου. 
  

Απόσπασμα από το πρακτικό της ιδρυτικής Γενικής Συνέλευσης 

 

   Στο Σύλλογο, τέλος, με απόφαση του Δήμου είχε παραχωρηθεί ο χώρος του σημερινού Δημοτικού Θεάτρου, όπως φαίνεται και από σχετική εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα.

Η Μονή Αγίας Τριάδας και ο Άγιος Νεκτάριος μέσα από σπάνιες ταχυδρομικές φωτογραφικές κάρτες

     Παγκόσμια γνωστή και αγαπημένη η ιερή μορφή του Αγίου Νεκταρίου. Ένας τρόπος έμμεσης διαρκούς έκφρασης σεβασμού στην αγιοσύνη του, αλλά και ενθυμηματικό μέσο, είναι οι φωτογραφικές αποτυπώσεις της Μονής Αγίας Τριάδας, του "σπιτιού" του, σε ταχυδρομικές κάρτες. Σήμερα με τη βελτίωση των ψηφιακών συσκευών αλλά και την εκλαΐκευσή τους, συναντά κανείς χιλιάδες φωτογραφικές αποτυπώσεις σε ιδιωτικά αρχεία αλλά και εμπορικές εκδόσεις, τις γνωστές μας "καρτ - ποστάλ". Οι ταχυδρομικές κάρτες ήταν πολύ διαδεδομένες, πριν παραγκωνιστούν από τα ψηφιακά μηνύματα πολυμέσων (MMS) και τις ιστοσελίδες κοινωνικής διαδικτύωσης (FACEBOOK κλπ). Όσο όμως προχωράμε προς τα πίσω στο χρόνο, τα τεχνικά μέσα δεν είναι προσβάσιμα στο ευρύ κοινό και οι φωτογραφικές αποτυπώσεις πολύ λιγότερες. Παράλληλα, αποτελούν και μέσο ιστορικό καθώς απεικονίζουν εικόνες άλλων εποχών, δίνοντας την ευκαιρία συγκρίσεων και έρευνας.
   Έτσι, η "ερευνητική σκαπάνη" συναντά αρκετές σπάνιες κάρτες. Πριν την αγιοποίηση του Αγίου Νεκταρίου, είναι σχεδόν ανύπαρκτες ή πολύ δυσεύρετες. Τιμώντας την εορτή του Αγίου, δημοσιεύονται μέσα από το αρχείο μου ορισμένες από αυτές, ασπρόμαυρες κυρίως, συναισθηματικά φορτισμένες χρονογέφυρες προς αλλοτινές εποχές. Υπάρχουν φυσικά και πολλές άλλες:

"Γυναικεία Μονή Αιγίνης" - Δεκαετία ΄30 - έκδοση Ιωάννη Χ. Σακκιώτη

   Η πρώτη εικόνα είναι πολύ σπάνια. Απεικονίζει την αρχική μορφή της "Γυναικείας Μονής"  (ανδρική ήταν τότε η Παναγία Χρυσολεόντισσα), τα πρώτα χρόνια μετά την κοίμηση του Αγίου, σχεδόν αγνώριστη, με πολύ λίγα οικοδομικά στοιχεία να παραπέμπουν στη σημερινή μορφή.
   Μετά την αγιοποίηση, αρχίζει η συχνότερη έκδοση φωτογραφικών απόψεων της Μονής αλλά και του χωριού του Κοντού, που δείχουν τις σταδιακές αλλαγές στο χώρο και στην περιοχή. Παρατίθενται χωρίς σχόλια και τα συμπεράσματα ή παρατηρήσεις δικές σας:

 

     Φυσικά, προς ικανοποίηση του θρησκευτικού συναισθήματος των πιστών επισκεπτών αρκετοί εκδότες προχώρησαν σε εντυπωσιακά "φωτομοντάζ" και φωτογραφίσεις εσωτερικών χώρων:

 Μετά τα μέσα της δεκαετίας '60, αρχίζουν να κυκλοφορούν και έγχρωμες ταχυδρομικές κάρτες. Από αυτές επέλεξα δύο. Η πρώτη απεικονίζει τα κυρίως κτίσματα της Μονής με αρκετές μορφές από το σήμερα. Η δεύτερη δείχνει μια πανοραμική άποψη, στην οποία διακρίνεται η έναρξη των εκσκαφών για τη δημιουργία του νέου μεγάλου Ναού:

   Στο τέλος αυτού του άρθρου και αφού συγχαρώ τον θεολόγο κ. Γεώργιο Μπήτρο για τις αξιόλογες δημοσιεύσεις που έκανε για τη γιορτή του Αγίου μας στο ιστολόγιό του "ΟΔΟΣ ΑΙΓΙΝΗΣ" και τον ευχαριστήσω για τη συνέπεια στην αναφορά του αρχείου μου ως πηγής του, όπου το χρησιμοποίησε, συμπληρωματικά δημοσιεύονται τρεις σημαντικότατες φωτογραφίες του Αγίου Νεκταρίου. Η πρώτη είναι πορτραίτο, φωτογραφία του στρατηγού Δ. Πετρίτη, που εκδόθηκε από τον Ιωάννη Σακκιώτη. Η δεύτερη και συγκλονιστική απεικονίζει τον Άγιο αμέσως μετά την Κοίμησή του (άγνωστης πηγής). Η τρίτη, που εντοπίστηκε στο Διαδίκτυο, απεικονίζει τον Άγιο σε νεαρή ηλικία (1889) κατά τη χειροτονία του στη θέση του επισκόπου Πενταπόλεως από τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο:

 

Έρευνα - επιμέλεια κειμένου: Νεκτ. Κουκούλης

Διπλά γενέθλια για την Κοινότητα Κυψέλης

Διπλά γενέθλια για την τοπική κοινωνία της Κυψέλης, 66 χρόνια μετά την ονομασία της και 104 μετά την ίδρυσή της ως «Χαλασμένης».

Υπηρεσιακή σφραγίδα της τότε Κοιν. Χαλασμένης

  Πέρασαν εξήντα εξ χρόνια, από τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1950, όταν με Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 196/Α/2-9-1950), η «Κοινότης και ο Συνοικισμός Χαλασμένης, εν τη επαρχία Αιγίνης και τω νομώ Αττικής  μετονομάζεται συνοικισμός και ‘Κοινότης Κυψέλης’», μετά τη σχετική από 18/8/1950 σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Τοπωνυμιών του Υπουργείου Εσωτερικών. Για την ιστορία, να αναφερθεί πως την ίδια ημέρα μετονομάσθηκαν άλλοι επτά συνοικισμοί ή Κοινότητες, από διάφορα σημεία της Χώρας, με εισηγητή τον τότε Υπουργό Εσωτερικών Γεώργιο Μόδη.

Απόσπασμα από το ΦΕΚ 196/Α/2-9-1950

   Πέρασαν όμως και εκατόν τέσσερα χρόνια, από τα τέλη Αυγούστου του 1912, όταν ο συνοικισμός «Χαλασμένη Αιγίνης του Νομού Αττικοβοιωτίας», μαζί με άλλους εκατό συνοικισμούς της Ελλάδας, αυτονομείται από το Δήμο Αιγινητών και αναγνωρίζεται ως «ιδία Κοινότης», ως «έχων πληθυσμόν υπέρ των 300 κατοίκων και σχολείον στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», με εισηγητή υπουργό τον Εμμ. Ρέπουλη. Διπλά, λοιπόν, τα γενέθλια για την Τοπική Κοινωνία της Κυψέλης.

   Για το θέμα ειδικά της μετονομασίας της Κοινότητας, που είχε χρόνο ζωής ως αυτόνομος ΟΤΑ μέχρι το 1997, έχουν δημοσιευθεί πολλές εμπεριστατωμένες αναφορές. Με το άρθρο αυτό βάζουμε τη δική μας ερευνητική «πινελιά», με έμφαση όπως πάντα στην προσπάθεια δημοσίευσης άγνωστων στοιχείων.

Α) Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΑΛΑΣΜΕΝΗΣ / ΚΥΨΕΛΗΣ ΣΕ ... ΤΙΤΛΟΥΣ

– 1912 (31 Αυγούστου): Ίδρυση της Κοινότητας Χαλασμένης του Νομού Αττικοβοιωτίας [ΦΕΚ 262/Α/1912]. 

– 1943 (26 Ιουλίου): Υπαγωγή της Χαλασμένης στο Νομό Αττικής, λόγω διαχωρισμού και αυτονόμησης του Νομού Βοιωτίας [ΦΕΚ 223/Α/1943].

– 1950 (2 Σεπτεμβρίου): Μετονομασία σε Κοινότητα Κυψέλης [ΦΕΚ 196/Α/1950]. 

– 1994: Υπαγωγή στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών – Πειραιώς. 

– 1997 (4 Δεκεμβρίου): Κατάργηση και ενσωμάτωση στον ενιαίο Δήμο Αίγινας. Σύσταση ομώνυμου Δημοτικού Διαμερίσματος [Νόμος 2539/97 περί ‘Συγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης’ ή «Καποδίστριας», ΦΕΚ 244/Α/1997].

– 2010 (7 Ιουνίου): Νέο διοικητικό καθεστώς μετά το Νόμο 3852/2010 περί  ‘Νέας Αρχιτεκτονικής της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης’ ή «Πρόγραμμα Καλλικράτης» και σύσταση ομώνυμης Δημοτικής Κοινότητας [ΦΕΚ 87/Α/2010].

Το εσωτερικό του ενοριακού Ναού στη δεκαετία του '20

Β) Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ  «ΧΑΛΑΣΜΕΝΗ»    

   Σύμφωνα με την παράδοση και όπως διαβάσαμε στο ιστολόγιο «οδός Αιγίνης» και άλλες ιστοσελίδες, η Περιοχή παλιά ονομαζόταν «Μαρνάς». Στα μέσα του 19^ου αιώνα, χτίστηκε ενοριακός ναός σε ρυθμό βασιλικής, στη σημερινή θέση, αν και υπήρχαν διαφωνίες πολλών κατοίκων για το Χώρο αυτό. Πριν καν εγκαινιαστεί, γκρεμίστηκε ο τρούλος μάλλον για τεχνικούς λόγους και παρέμεινε έτσι ως «Χαλασμένη εκκλησία» για πολλά χρόνια, δίνοντας το όνομα και στην Περιοχή, μιας και οι κάτοικοι δεν την άγγιζαν, θεωρώντας το γεγονός ως ... θεϊκό σημάδι.

  Μια άλλη εκδοχή για την ονομασία συναντάμε στη «Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Ελλάδος» (1930 περίπου), όπου στο σχετικό λήμμα αναφέρεται ότι «το Χωρίον εκλήθη ούτω από του χαλασμού, ον οι κατά καιρούς λυμαινόμενοι της Νήσον πειραταί, Σαρακηνοί, Τούρκοι και Χριστιανοί, επήνεγκον εις αυτό».    

Γ) ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΑΛΑΣΜΕΝΗΣ ΣΕ ΚΥΨΕΛΗ
  Αμέσως μετά τον Β’ Παγκ. Πόλεμο και τον Εμφύλιο, όταν η ζωή άρχισε να σταθεροποιείται και τα ενδιαφέροντα των κατοίκων άρχισαν να μετατοπίζονται από τα ζητήματα καθημερινής επιβίωσης και ασφάλειας σε ζητήματα ποιότητας ζωής, βρήκαν γόνιμο έδαφος και συζητήσεις για την καταλληλότητα και τον αισθητικό αρνητικό απόηχο της λέξης «χαλασμένη» για μια περιοχή της Αίγινας γεμάτη φυσικές ομορφιές, δημιουργικότητα και ζωντανή τοπική οικονομία. Πρωταγωνιστής της προσπάθειας έγινε ο αείμνηστος Κυψελιώτης Δημήτρης Θ. Λορέντζος (1911 – 1992), φαρμακοποιός στο επάγγελμα, ο αγαπητός σε όλους «Μητσάκης», που διατέλεσε Πρόεδρος της Κοινότητας, στη δεκαετία του ’60. Πέραν των άλλων δραστηριοτήτων του ήταν είχε και «δυνατή πένα» αρθρογραφώντας σε εφημερίδες και περιοδικά για τοπικά κοινωνικά και αθλητικά θέματα, με κύριο χώρο έκφρασης το περιοδικό «Κήρυξ της Αιγίνης» των επίσης Κυψελιωτών αδελφών Ι. και Γ. Λυκούρη, που μελετήσαμε για το θέμα.
 


Δημ. Θ. Λορέντζος ή "Μητσάκης"
(Αρχείο Ελένης Κάτσα-Λορέντζου)

 Την πρώτη αναφορά για την υπόθεση της μετονομασίας, συναντάμε τον Ιούνιο του 1947 σε άρθρο του για τη Χαλασμένη στον «Κήρυκα» (φ. 5), που ο Δημ. Λορέντζος προλογίζει ως εξής: «Το χωριό τούτο θα έπρεπε να έχει ένα άλλο όνομα, που να εννοεί και την ωμορφιά (sic) του».
  Το συμπέρασμα από αυτή την αναφορά είναι ότι οι τοπικές συζητήσεις είχαν ήδη αρχίσει, αν και στη Χώρα μαινόταν ο εμφύλιος. Δυο χρόνια μετά, τον Οκτώβριο του 1949, συναντάμε στο φύλλο 34 λιτή ανακοίνωση των εκδοτών με τίτλο «Η μετονομασία της Χαλασμένης», όπου τίθεται θέμα παράτασης της προθεσμίας για υποβολή προτάσεων από τους κατοίκους για τη νέα ονομασία.
Το ενδιαφέρον στοιχείο από αυτήν την καταχώρηση, είναι πως μαθαίνουμε ότι υπήρξε ένα είδος δημόσιας διαβούλευσης για το νέο όνομα της Κοινότητας, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, μάλιστα. Κάποιοι σύγχρονοι Κυψελιώτες ίσως γνωρίζουν περισσότερα.  Έτσι ένα μήνα μετά, η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε και αποφασίστηκε να ζητηθεί από την Πολιτεία η μετονομασία σε «Κυψέλη». Την κατάληξη αυτή καταγράφει με ένα σύντομο λυρικό κειμενάκι ο «Μητσάκης» στο επόμενο φύλλο 35 του «Κήρυκα», το Νοέμβριο, που αξίζει να παραθέσουμε αυτούσιο:


"Κήρυξ Αιγίνης" - φ. 35/1950 - σ. 185

  Ακολούθησαν υπηρεσιακές διαδικασίες, που οδήγησαν στα επίσημα «βαφτίσια» της Κυψέλης, το Σεπτέμβρη του 1950, γεγονός που διαβάζουμε σε μια σύντομη, άγνωστο γιατί, ανακοίνωση στη σελίδα «κοινωνικά» του τεύχους Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου του «Κήρυκα», ενώ σίγουρα υπήρξαν και άλλα δημοσιεύματα που η συνεχιζόμενη έρευνα ίσως αναδείξει. 
   Έτσι, έκλεισε η σημαντική για την Τοπική Ιστορία και Αυτοδιοίκηση σελίδα, που απέδειξε για άλλη μια φορά πόσο δυνατή και χρήσιμη είναι η κοινωνική ενεργοποίηση των Πολιτών σε έναν τόπο.

  Εμείς ευχόμαστε στην Κυψέλη, μιας και έχει ΔΙΠΛΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ, λοιπόν, να τα χιλιάσει και στους κατοίκους της να είναι πάντα υγιείς, προκομμένοι και αγαπημένοι μεταξύ τους.

Έρευνα – Επιμέλεια κειμένου: Νεκτάριος Γ. Κουκούλης

ΠΗΓΕΣ: Κήρυξ της Αιγίνης (περιοδικό και προλογικά 3^ου τόμου Νεκτάριου Κουκούλη, 2013), Ιστολόγιο «Οδός Αιγίνης» (2012), Εθνικό Τυπογραφείο, Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Ελλάδος, Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Ε.Λ.Ι.Α. - Μ.Ι.Ε.Τ., Λεξικό Διοικ. Μεταβολών ΟΤΑ (ΕΕΤΑΑ, 2002).

ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΑ - ΤΕΛΗ 19ου ΑΙΩΝΑ: Οι προγονικές μνήμες των χαμένων Αιγινητών μέσα από ένα βιβλίο.

 

 
   Μεγάλη η σπογγαλιευτική δραστηριότητα της Αίγινας, από το 18ο ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Τα αιγινήτικα σφουγγαράδικα κυριαρχούσαν ως τα παράλια της Βεγγάζης, ειδικά στα τέλη του 18ου αιώνα. σε συνδυασμό και με τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι σφουγγαράδες της Δωδεκανήσου, σε σχέση με τα δικαιώματα αλιείας σε ορισμένες περιοχές, λόγω της Τουρικής των Διοίκησης. Σχετικό και το προγενέστερο άρθρο μας "Ο ΑΡΓΟΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΟ "ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΥΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ", ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ" (http://aeginallote.blogspot.gr/2016/03/20.html). Το "σπογγαλιευτικό ζήτημα" κυριαρχούσε στην πολιτική σκηνή ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Κύριες αιτίες η υπεραλίευση αλλά και ο πολλαπλασιασμός των ναυτικών ατυχημάτων λόγω της χρήσης του σκάφανδρου. Σύμφωνα με τις πηγές στα "πουγγιά" των αιγινητών εμπόρων, μόνο κατά τη διετία 1902 - 1903, μπήκαν τουλάχιστον δύο εκατομμύρια χρυσά φράγκα! Το τίμημα όμως για αρκετές οικογένειες συμπατριωτών μας ήταν βαρύ, μιας και μέλη των είτε "χτυπήθηκαν" από τη νόσο των δυτών είτε (και το χειρότερο) χάθηκαν για πάντα από αυτήν, στον σκληρό αγώνα της επιβίωσης. Αφορμή γι' αυτό το άρθρο στάθηκε μια αφιέρωση γραμμένη στα πρώτα φύλλα ενός παλιού λογοτεχνικού βιβλίου στα 1971,  από τον Παναγή Μπήτρο για τους χαμένους "στα νερά της Μπαρμπαριάς" προγόνους του. Πρόκειται για το βιβλίο "ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ" του Άγγελου Τανάγρα. Μας το εμπιστεύτηκε η κόρη του Κα Ντ. Μπήτρου - Ζούλια, που ευχαριστώ πολύ.


Η προλογική αφιέρωση του Παν. Μπήτρου

Το κείμενο της αφιέρωσης λέει: "Ο εκ πατρός πάππος μου το έτος 1892 -ο Παναγής Μπήτρος- και το 1895 ο γυιος του και αδελφός του πατέρας μου Δημήτρης Παναγ. Μπήτρος, σφουγγαράδες και οι δυο, στην προσπάθειά τους να ζήσουν τις οικογένειές τους, εκείνη τη σκληρή εποχή, άφησαν και οι δυο τα κόκκαλά τους στη Μπαρμπαριά. Στη μνήμη τους να διαβάζεται τούτο το βιβλίο.   ΠΑΝΑΓ. ΣΠ. ΜΠΗΤΡΟΣ".



  Αυτή η τόσο συναισθηματικά φορτισμένη γραφή αλλά και το περιεχόμενο του βιβλίου, γεμάτο λυρισμό, δραματικές περιγραφές και ποιητικές παραπομπές στους θρύλους και τις παραδόσεις του Λαού μας, με οδήγησαν να μην αφήσω να περάσει ασχολίαστη από τα χέρια μου η εμπειρία από την ανάγνωσή του. Ας είναι όλοι αείμνηστοι. Οι αγώνες για επιβίωση του απλού και τίμιου κόσμου συνεχίζονται και σήμερα με άλλες μορφές.

Το βιβλίο έχει όμορφη βιβλιοδεσία.
Βρήκαμε όμως και το αρχικό του εξώφυλλο.

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΩΝ: Νεκτ. Γ. Κουκούλης 
ΠΗΓΕΣ: Αρχείο οικογ. Παναγ. Μπήτρου, Άγγελου Τανάγρα - "Οι σπογγαλιείς του Αιγαίου" - εκδ. Σίδερη, Κήρυξ της Αιγίνης, Αρχείο Νεκτ.  Κουκούλη    

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1865: Ο Αλέξ. Μαυροκορδάτος πεθαίνει στην έπαυλη «Κόκκινο Κάστρο», στην Αίγινα. [ενημερώθηκε]

"Κόκκινο Κάστρο" - Αίγινα

   Θέμα συζήτησης των ημερών του Αυγούστου του 1865, 150 περίπου χρόνια πριν, σε όλο το Νησί της Αίγινας ο θάνατος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στην εξοχική έπαυλή του «Κόκκινο Κάστρο», πρώην κατοικία του διανοούμενου και ιστορικού της εποχής Γ. Φίνλεϋ, στο λόφο «Χαλικάκι», τότε συνοικία της Πόλης. Ο Μαυροκορδάτος, που απεβίωσε τυφλός και φτωχός, ήταν γόνος παλιάς οικογένειας Φαναριωτών και έπαιξε, όπως είναι γνωστό, πρωταγωνιστικό ρόλο στην επαναστατική περίοδο έχοντας διατελέσει Πρόεδρος του Εκτελεστικού και πάρει μέρος σε μάχες, χωρίς ωστόσο να αποφύγει να συνδέσει το όνομά του με τις εσωτερικές εμφύλιες πολιτικές διαμάχες της εποχής, αφού ήταν αρχηγός του αγγλικού κόμματος.  Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους θεωρείτο πολιτικός αντίπαλος του Ιωάννη Καποδίστρια, συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Κωλέττη μετά την έλευση του Όθωνα και διετέλεσε επανειλημμένα Πρωθυπουργός. Αν και ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, δε δίστασε να ταχθεί κατά των διώξεων αγωνιστών όπως του Κολοκοτρώνη και του Μακρυγιάννη. Μιλούσε άπταιστα οκτώ γλώσσες μεταξύ των οποίων τούρκικα, γαλλικά και αγγλικά.  

Σε προχωρημένη ηλικία
(φωτ. Hellenica.de)

   Στο τέλος της σταδιοδρομίας του εξελέγη πληρεξούσιος Ευρυτανίας στην Εθνοσυνέλευση του 1862 και διετέλεσε πρόεδρος της επιτροπής σύνταξης του νέου συντάγματος. Το 1863 αποσύρθηκε στην Αίγινα. Τυφλός και κατάκοιτος, δεν πήρε ενεργό μέρος στις εργασίες της Επιτροπής, διατήρησε όμως το ενδιαφέρον του για τα κοινά καθώς και την πνευματική του διαύγεια έως το θάνατό του. Ο καθένας μας όμως πέραν των δραστηριοτήτων προχωρά και στην προσωπική του ζωή.  Ήταν παντρεμένος με την Χαρίκλεια Αργυροπούλου και είχε αποκτήσει 6 παιδιά, περνώντας δράμα, όταν  τα 4 από αυτά πέθαναν σε μικρή ηλικία. Η κατάσταση της υγείας του δεν επέτρεπε αισιοδοξία, παρά το ότι στις 22 Ιουλίου 1865 από  την εφημερίδα της εποχής ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ (φ. 698) πληροφορούμαστε ότι  «ο  γέρων Αλέξ. Μαυροκορδάτος, ασθενών εν Αιγίνη, ήδη βαίνει επί τα βελτίω.».  Έτσι λίγες μέρες μετά, στις 7 Αυγούστου, η ίδια εφημερίδα (φ. 712) μας πληροφορεί ότι:

Εφημ. ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ, 7/8/1865, φ. 712

   Οι τοπικές αρχές και πολλοί κάτοικοι συνόδεψαν στη σορό στο λιμάνι. Κηδεύτηκε στη Μητρόπολη των Αθηνών και ενταφιάστηκε στο 1^ο Νεκροταφείο, στις 7/8/1865. Στο ταφικό του μνήμα καθώς και σε αυτό του γιού του Νικόλαου, βλέπουμε σε μάρμαρο το οικόσημο της οικογένειας, που υπάρχει και σε πλάκα από πωρόλιθο στην είσοδο του «Κόκκινο Κάστρο» στην Αίγινα. Οι επικήδειοι που εκφωνήθηκαν στην κηδεία του εκδόθηκαν σε ιδιαίτερο τευχίδιο, λίγο αργότερα, από το αθηναϊκό τυπογραφείο "Φραγκλίνος".

Το ταφικό μνημείο Μαυροκορδάτου στο 1ο νεκροταφείο Αθήνας

 

Το οικόσημο των Μαυροκορδάτων από το μνήμα του Νικ. Αλ. Μαυροκορδάτου
στο 1ο νεκροταφείο Αθήνας

 

Πωρολίθινη τιμητική πλάκα στην είσοδο του "Κόκκινου Κάστου", στην Αίγινα.

Έρευνα – Επιμέλεια κειμένου: Νεκτ. Γ. Κουκούλης

ΠΗΓΕΣ: 1) Αρχείο εφημερίδας ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ 2) Γωγώς Κουλικούρδη, ΑΙΓΙΝΑ ΙΙΙ 3) Βικιπαιδεία 4)  Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού 5) Φωτογραφία του οικοσήμου από τον Κ. Καλλιβρετάκη, στον ΠΑΝΔΕΚΤΗ του Ινστ. Νεοελλ. Ερευνών 6) Φωτογραφία μνημείου από το ιστολόγιο roadartist 7) Φωτογραφίες Αίγινας από το αρχείο Νεκτ. Κουκούλη

1950 - 2016: Εξήντα έξι χρόνια ζωής έκλεισε το Δημοτικό Στάδιο Αίγινας.

   Με ενθουσιασμό υποδέχθηκε η τοπική κοινωνία, το καλοκαίρι του 1950, την πρώτη μίσθωση του Χώρου, που σήμερα βρίσκεται το Δημοτικό Στάδιο, στο "Σαρωνικό". Εξ ίσου επαινετικά και τα σχόλια του τοπικού τύπου. Ας απολαύσουμε αυτούσιο το σχετικό άρθρο του "Κήρυκος της Αιγίνης". Παράλληλα, ας δούμε πώς ήταν πρόπολεμικά ο Χώρος, που βρισκόταν μεταξύ του δασυλλίου "Πευκάκια" και της συνοικίας "Νεάπολις", μέσα από επεξεργασία προπολεμικών φωτογραφιών:

  " ΤΟ ΣΤΑΔΙΟΝ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ
   Με εξαιρετικήν ευχαρίστησιν πληροφορούμεθα από την «Αίγιναν» (σ.σ. τοπική εφημερίδα του Νίκου Ζωγράφου) ότι απεφασίσθη η δεκαετής προς τον «Σαρωνικόν» μίσθωσις του προ των φυλακών γηπέδου διά να χρησιμοποιηθή προς ανέγερσιν σταδίου διά την χρήσιν των σχολείων και των ομοειδών προς τον Σαρωνικόν σωματείων της Αιγίνης.   Το πράγμα είναι εξαιρετικής σημασίας διότι εάν υπάρχη το Γυμναστήριον θα έχουν οι νέοι της Αιγίνης τον χώρον και τα μέσα να ασχολούνται με τον αθλητισμόν ο οποίος, όπως και άλλοτε εγράψαμε  «σώμα ανδρίζει και ψυχήν», ήτοι δημιουργεί άνδρας κατά τε το σώμα και την ψυχήν. Και όχι μόνον άνδρας δημιουργεί ο αθλητισμός, αλλά άνδρας υγιείς και με φρόνημα άφοβον και ακμαίον. Εάν οι προπάτορές μας έφθασαν εις σημείον σωματικής ρώμης και πνευματικής σοφίας το οποίον θαυμάζουν και προσπαθούν να φθάσουν οι σημερινοί άνθρωποι, τούτο οφείλεται εις το ότι αθλούντο.
  

Δεν αρκεί όμως η παραχώρησις του χώρου διά την ανέγερσιν του σταδίου. Χρειάζονται και τα υλικά μέσα διά την ανοικοδόμησίν του και τον πλουτισμόν του με τ’ αναγκαιούντα όργανα. Είμεθα βέβαιοι  ότι ανεξαρτήτως των ενεργειών τα οποίας θα καταβάλουν οι δυνάμενοι όπως επιτευχθή και η χορήγησις των χρημάτων εκείνων που απαιτούνται για την ανέγερσιν του σταδίου, θα ευρεθούν και οι δυνάμενοι να διαθέσουν τα χρήματα εκείνα που απαιτούνται διά την ταχυτέραν έναρξιν και συν τω χρόνω συμπλήρωσιν των έργων. Εις αυτούς απευθύναμεν την σύστασιν, όπως εάν ενδιαφέρωνται, ώστε η νέα γενεά που θα μας διαδεχθή να είναι διανοητικώς υγιής και απηλλαγμένη των σημερινών κηρυγμάτων τα οποία ευρίσκουν έδαφος στους διανοητικώς ηλαττωμένους ανθρώπους, πρέπει να ενισχύουν τον αθλητισμόν διότι «νους υγιής εν σώματι υγιή».
  Πάντως η γενομένη αρχή είναι κάτι πλέον του ημίσεως δι’ ο και παρακαλούμεν όλους τους προς τούτο κοπιάσαντας και τον κ. Α. Καρακατσάνην και την Διοίκησιν του «Σαρωνικού» η οποία εφάνη αξία της τοιαύτης παραχωρήσεως και πάντα άλλον τον οποίον δεν γνωρίζομεν, να δεχθούν τα συγχαρητήριά μας και ας είναι βέβαιοι ότι είναι άξιοι της ευγνωμοσύνης όχι μόνον των νέων οι οποίοι θα ευρίσκουν τα μέσα ν’ αθλούνται αλλά και ημών των μεγάλων οι οποίοι με αγωνίαν παρακολουθούμεν εις ποίους θα παραδώσωμεν τον ένδοξον και ιστορικόν τούτον τόπον που έχει την υψίστην τιμήν να έχει εκθρέψη και να κρατή τους τάφους τοιούτων προγόνων, των οποίων άξιοι θέλομεν να είναι οι νέοι που θα μας διαδεχθούν. "

ΠΗΓΕΣ: Κήρυξ της Αιγίνης, Φωτογραφικό αρχείο Ε.Λ.Ι.Α., αρχείο Νεκτ. Κουκούλη            
Έρευνα - επεξεργασία: Νεκτ. Γ. Κουκούλης