1922 /1923: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΟ 1ο ΔΗΜΟΤ. ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

 

     Το σκληρό φθινόπωρο του 1922 έφερε στην Ελλάδα κοντά ένα εκατομμύριο κατατρεγμένους και χαροκαμένους πρόσφυγες από τη Μικρασία. Μεγάλη η  πρόκληση για το Ελληνικό Κράτος, αρχικά για την υποδοχή και την πρώτη φιλοξενία και αργότερα, μετά τα μισά του 1923, για την  κοινωνική και νομική διαδικασία ένταξης των προσφύγων αυτών.    Πολλοί μικρασιάτες πρόσφυγες, πριν καταλήξουν στον τελικό προορισμό τους,  προωθήθηκαν σε κοντινές περιοχές της Αττικής και στους πρώτους μήνες βρήκαν καταφύγιο σε δημόσια κτήρια και πρόχειρους καταυλισμούς. Χώρος προσωρινού προορισμού ήταν και η Αίγινα. Ορισμένες μαρτυρίες προσφύγων έχουν δημοσιευθεί σε βιβλία και ψηφιακά ΜΜΕ. Για παράδειγμα, πολύ διαφωτιστική και αυθεντική  είναι η μαρτυρία  του πρόσφυγα Δημήτρη Μιχελίδη, ορφανού παιδιού τότε, στο βιβλίο «Προσφύγων βίος και πολιτισμός» (Λίζα Μιχελή, εκδ. Γαλάτεια, TV/εκδόσεις, Αθήνα, 1992) και στο κεφάλαιο «Όχι πρόσφυγες, πρόσφηγκες μας λέγανε», που έχει δημοσιευθεί και σε τοπικό επίπεδο ( http://aeginalight.gr/article.php?id=78528 ) . Ενδιαφέρουσα, επίσης, είναι η μαρτυρία της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ στη συλλογική έκδοση της Εταιρείας Συγγραφέων «Τόποι της Λογοτεχνίας» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2015), όπου στο κείμενο «Αίγινα, ο παράδεισός μου» έχει γράψει: «…Λέω πάντα ότι χρωστάω τον παράδεισό μου σε μια καταστροφή, αφού το κτήμα και το σπίτι μας στην Αίγινα ο πατέρας μου τα αγόρασε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, όταν με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθε απ' την πατρίδα του, τα Δαρδανέλια, όλη του η οικογένεια, γονείς κι αδελφές. Τυχαία βρήκε την Αίγινα και τους εγκατέστησε εκεί...». Τον πρώτο καιρό της προσφυγιάς πέρασε στην Αίγινα και ο μεγάλος ΄Ελληνας συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης (πραγματικό όνομα Τάκης Μπαλάσογλου ή Βαλασιάδης). Πρόσφυγας από την Καππαδοκία ήταν, επίσης, ο γέροντας Ιερώνυμος της Αιγίνης (κατά κόσμο Βασίλειος Αποστολίδης), που έχει ανακηρυχθεί και άγιος από τους παλαιοημερολογίτες χριστιανούς. (http://odosaeginis.blogspot.gr/2014/10/blog-post_19.html) . Υποστηρίζω ότι η φωτογραφία κηδείας παιδιού, τη δεκαετία του ’20, που είχε προ καιρού δημοσιευτεί από ερευνητή στον  ιστοχώρο κοινωνικής διαδικτύωσης «ΑΙΓΙΝΑ – ΑΛΛΟΤΙΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ» (εικόνα 1) που διατηρώ, αφορά πρόσφυγες.

(Εικόνα 1)

Από τα αρχεία της ενορίας Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίτσας) γνωρίζουμε, τέλος, ότι δύο ιερείς έφτασαν μαζί με τους κατατρεγμένους πρόσφυγες και λειτουργούσαν στο Ναό, οι Αναστάσιος Γεωργιάδης και Λάσκαρης Βερδελής. Σύμφωνα, μάλιστα, με μαρτυρίες ό ένας είχε κουρευτεί σαν λαϊκός, για να γλυτώσει από την τουρκική βαρβαρότητα. Με βάση το τελευταίο γεγονός, θεωρήσαμε ότι εφ’ όσον οι ιερείς εγκαταστάθηκαν ως εφημέριοι στην Παναγίτσα, πλησιέστερο δημόσιο κτήριο ήταν το Α’ Δημοτικό Σχολείο (τότε Δημοτική Σχολή Αρρένων), που μόλις είχε αρχίσει να λειτουργεί (1922/23). 
    Η έρευνα αυτή, έφερε στο φως ένα πρακτικό - ντοκουμέντο της τότε Σχολικής Επιτροπής, που εγκρίνει δαπάνες απολύμανσης και χρωματισμών επιβεβαιώνει ότι για ένα εξάμηνο τουλάχιστον το Σχολείο ήταν κατειλημμένο από πρόφυγες. Το έγγραφο αυτό έρχεται στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά και έχει ιστορική αξία.

(Εικόνα 2 - Η πράξη της Σχ. Επ/πής στην αυθεντική της μορφή)

Το κείμενο «αποκωδικοποιημένο» πιστά, για πρακτικούς λόγους, λέει :                                                                                                                                   "Πράξις 21^η   - Εν Αιγίνη σήμερον τη 12 Μαρτίου 1923 ημέραν Δευτέραν και ώραν 5μμ συνελθούσα η Σχολική Επιτροπή του δημοτ. σχολείου αρρένων επί παρουσία και του χρέη γραμματέως εκτελούντος του διευθυντού του σχολείου και αναγνωρίσασα ότι διά να εισέλθωσι οι μαθηταί εις το σχολείον μετά την έξοδον των προσφύγων υφ’ ων είχε καταληφθεί τούτο, είναι απαραίτητον να ενεργηθεί η απολύμανσις, ο υδροχρωματισμός και η καθαριότητας αυτού, εψήφισε τα κάτωθι πιστώσεις: Δια υδροχρωματισμόν και καθαρισμόν σχολείου Δρ. 400 Δι’ αγοράν διαφόρων χρωμάτων Δρ. 97 Εν όλω Δραχ. 497 Εφ’ ω συνετάχθη η παρούσα πράξις ήτις αναγνωσθείσα υπογράφεται ως έπεται.  Ο πρόεδρος - Στυλ. Ζωγράφος, Tα μέλη – Σπυρ. Εμμανουήλ,  Ο γραμματεύς – Ανδρ. Φιλιππόπουλος"   

    Το δεύτερο στοιχείο που ήρθε στο φως από δακτυλογραφημένο κείμενο σε ταλαιπωρημένο χαρτί σχετικό με την ιστορία του Σχολείου, που πιθανότατα είχε συγγράψει η αείμνηστη  διευθύντριά του Ιφιγένεια Ζέρβα, στα μέσα δεκαετίας '50, αναφέρει ως διευθυντή του Σχολείου, κατά το σχολικό έτος 1923 -24, τον πρόσφυγα δάσκαλο Μιχαήλ Πανηγύρη (εικόνα 3). Ο συνδυασμός των δυο αυτών σοβαρών στοιχείων δείχνει πως, παρά το ότι ο κύριος όγκος των φιλοξενούμενων αποχώρησε, ορισμένοι παρέμειναν και ίσως όχι μόνο φοιτούσαν στο Σχολείο παιδιά προσφύγων και δίδασκαν μικρασιάτες εκπαιδευτικοί, αλλά πιθανότατα πρόσφυγες και μαθητές συνυπήρχαν κάπως, για μικρό διάστημα άγνωστο πόσο. Στο σχετικό απόκομμα (εικόνα 3), βλέπουμε και τους υπόλοιπους δασκάλους της "σημαδιακής" αυτής χρονιάς.



(Εικόνα 3)

       Κλείνοντας αυτήν την αναφορά, θα πούμε ότι το «ιστορικό γίγνεσθαι», σύμφωνα με στοιχεία που έχω συλλέξει κατά την επί χρόνια θητείας μου σε αυτό, καθιέρωσε τελικά για πολλά χρόνια το Σχολείο ως το αποκλειστικό, σχεδόν, κέντρο σοβαρών κοινωνικών και δημόσιων δραστηριοτήτων.
    Τέλος, η ιστορία που "κύκλους κάνει",  επιφύλασσε, 80 χρόνια μετά τον Ιούλιο του 2002, το ίδιο Σχολείο να υποδεχτεί για αρκετές ημέρες ογδόντα περίπου ιρακινούς πρόσφυγες και κατόπιν εγώ ως Διευθυντής να εισηγούμαι πάλι στη Σχολική του Επιτροπή δαπάνες ,,,, απολύμανσης και χρωματισμών!!!

Έρευνα – συγγραφή κειμένου: Νεκτ. Γ. Κουκούλης
ΠΗΓΕΣ: Αρχείο 1^ου Δημοτικού Σχολείου, Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Ιστοσελίδα Μητρόπολης Ύδρας, Ιστολόγια «Πόντος και Αριστερά» & «Οδός Αιγίνης», Διαδικτυακή Εφημερίδα «Aegina’s light».