ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

(ΠΗΓΗ: Κήρυξ της Αιγίνης - τ. Δεκεμβρίου 1949 - Επανέκδοση Νεκτ. Κουκούλη, τόμος 3ος)

29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 - ΤΑ ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΙΚΟΥΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΥΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

  Ένα ιστορικό τηλεγράφημα δημοσιεύεται σήμερα, που τόσα χρόνια φυλασσόταν στο οικογνειακό αρχείο φίλου, που μας το παραχώρησε. Με το μήνυμα αυτό, η Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής, ανακοινώνει προς όλα τα αστυνομικά τμήματα, μια μέρα μετά την κήρυξη του Πολέμου, στις 29/10/2015. Ένα σημαντικό ντοκουμέντο που άξιζε να δημοσιευθεί. Παρατίθεται μετά την εικόνα και το κείμενο:

 

" Kατ’ αναφοράν Νομάρχου και Αστυνομικής Δ/νσεως Πατρων δεκάτην πρωινήν ώραν σήμερον εγένετο επιδρομή ιταλικών αεροπλάνων εις πόλιν Πατρών εις τρία κύματα ανά πέντε αεροπλάνα έκαστον κύμα . ΣΤΟΠ  Εβομβαρδίστησαν λιμενικαί εγκαταστάσεις, (δικα)στικόν Μέγαρον, μύλοι Αγ. Γεωργίου και τηλεγραφείο και τινές οικίαι ΣΤΟΠ   [...] επί οι[…]ίτων ελάχισται ΣΤΟΠ Μέχρι στιγμής επιστοποιήθησαν τέσσαρες νεκροί εν οις εις αστυφύλαξ και 17 τραυματίαι. ΣΤΟΠ Πληθυσμός όστις ευρίσκετο εις οδούς ετήρησεν απόλυτον ψυχραιμίαν . –

Αριθ. 3/31/6 – Κοινοποίησις: Σταθμούς Χωροφυλακής και Σ. Μ. Αιγίνης προς γνώσιν . – Εν   Αιγίνη τη 29 Οκτωβρίου 1940. Ο Διοικητής της Υπ/νσεως – Ανδρέας [Κ]ράκης – Υπομ/ρχος - Δια την αντιγραφήν – Ο Αντιγραφεύς (υπογραφή) "

(με κόκκινο μολύβι σημειώνονται τα στοιχεία πρωτοκόλλησης του τοπικού ατυνομικού σταθμού)

1893 - ΠΛΗΡΩΜΗ ΦΟΡΟΥ "ΕΠΙ ΤΗ ΔΗΛΩΣΕΙ ΖΩΩΝ" ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΙΓΙΝΗΤΩΝ

Σημαντικές προσπάθειες γίνονται τελευταία για να "πέσει φως" σε σελίδες της καθημερινότητας της Αίγινας, στα τέλη 19ου / αρχές 20ού αιώνα. Πράγματι για αυτό το διάστημα τα στοιχεία δεν είναι πολλά και κυρίως δεν έχει προχωρήσει η έρευνα, γεγονός που επισημάνθηκε και πρόσφατα, κατά την παρουσίαση βιβλίου για το σχολάρχη Π. Ηρειώτη. Ήδη ο γράφων συγκεντρώνω στοιχεία μέσω διαδικτύου, δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων και στην επόμενη χρονιά θα υπάρξουν πορίσματα και ανακοινώσεις. Ας μοιραστούμε κάποια από αυτά. Ο αείμνηστος Γεώργιος Γκίκας, λοιπόν, καταγόμενος από τους Τζίκηδες και διαμένων στην Παχειοράχη πληρώνει το 1893 το φόρο "επί τη δηλώσει δύο ημιόνων" στο "δημόσιο ειπράκτορα", με ... λίγη καθυστέρηση. Το "διπλότυπον εισπράξεως", που διασώθηκε εκ μέρους μου υπό απίθανες συνθήκες από βέβαιη καταστροφή, είναι σοβαρό ντοκουμέντο αλλά και απολαυστικό και από τις δύο όψεις της. Καλό χρονοτάξιδο ...

 

Έρευνα: Νεκτ. Κουκούλης

ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ ΑΝΤΩΝΙΟ ΠΕΛΕΚΑΝΟ

(Εικόνα 1- Ο Ναός Αφαίας ΄- Αρχές 19ου αιώνα)

    Γνωστή σε όλους η κατάσταση των αρχαίων μνημείων της Ελλάδας πριν τον 19ο αιώνα, από πλευράς δυνατότητας πρόσβασης επισκεπτών σε αυτά. Ήταν κυριολεκτικά ξέφραγο αμπέλι, στο έλεος των κάθε είδους ευρωπαίων αρχαιοκαπήλων "περιηγητών" αλλά και ντόπιων πλιατσικολόγων, που αφού κατάλαβαν ότι υπάρχει αξία σε αυτά, τα λεηλατούσαν και τα μοσχοπουλούσαν. Ήταν εκτεθειμένα ακόμα και σε πολεμικές ενέργειες. Πολλά απ' αυτά, επίσης, υπήρχαν μέσα σε τσιφλίκια και ιδιοκτησίες και γύρω τους γίνονταν αγροτικές εργασίες με κάθε δυνατό επακόλουθο καταστροφής σε ό,τι είχε απομείνει. Αυτή ήταν η γενική κατάσταση, με ελαχιστότατες εξαιρέσεις. Φυσικά την ίδια μοίρα είχε και η Αίγινα και το "διαμάντι" της, ο Ναός της Αφαίας, που τότε αναφερόταν ως Ναός της Αθηνάς, του Διός ακόμα και του Ποσειδώνος.
    Μελετώντας το Πρωτόκολλο του Αντωνίου Πελεκάνου, του δάσκαλου στον οποίο η Αίγινα χρωστάει την αρχή της διάσωσης του αρχαιολογικού της πλούτου, βρήκα αναφορές για την επικρατούσα κατάσταση στο μνημείο. Το πρόχειρο αυτό Πρωτόκολλο (ή μέρος του), ένα είδος προσωπικού ημερολογίου του σε σχέση με την άμισθη επιμελητεία των αρχαιοτήτων του Νησιού που του είχε ανατεθεί, είχε διασωθεί χάρις σε πρόχειρη αντιγραφή του από την αείμνηστη Γωγώ Κουλικούρδη. Οι αναφορές αυτές του Αντ. Πελεκάνου έχουν ως εξής:

Α) "31 Μαρτίου 1899:  Αναφέρω εις κ. Αστυνόμον Αιγίνης ότι ο Ναός της Αθηνάς κινδυνεύει να καταστραφεί και παρακαλώ όπως διατάξει τον εν Μεσαγρώ Σταθμάρχην να επιβλέπει και συλλαμβάνει πάντα ιερόσυλον."
Β) "17 Μαΐου 1900: Αναφέρω ότι πολλοί λίθοι Ναού Αθηνάς καταστρέφονται, περίβολος εφ' ου Αμφιπολείον καλλιεργείται. Τέλος γοργώ τω βήματι βαίνει προς την καταστροφήν. Ζητώ αγοράν χώρου.
Γ) "24 Σεπτεμβρίου 1900: Υπεγράφησαν τα συμβόλαια διά την αγοράν του χώρου του Ναού Αθηνάς και αυθωρεί τα αντίγραφα παρεδόθησαν προς μεταγραφήν εις Αρχαιολογικήν Εταιρείαν."

   Οι σημαντικότατες αυτές σημειώσεις με οδήγησαν σε παραιτέρω έρευνα των πρώτων προσπαθειών φύλαξης του Ναού. Κατ' αρχάς αναζήτησα στο φωτογραφικό μου αρχείο εικόνες του Ναού της Αφαίας αρχών του 19ου αιώνα και διαπίστωσα "ιδίοις όμμασι", ότι ο Αντ. Πελεκάνος δεν υπερέβαλε. Δημοσιεύω μια από αυτές τις φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ εκδόσεων "Pallis & Kotzias", ταχυδρομημένη από τη Σύρο προς το Duclair της βόρειας Γαλλίας, το 1903, με χειρόγραφες σημειώσεις κάποιου επισκέπτη, στη γαλλική γλώσσα, όπου φαίνεται η κατάσταση εγκατάλειψης στο χώρο (εικόνα 1).
   Η έρευνα προχώρησε σχεδόν συμπτωματικά, όταν "σκαλίζοντας" ψηφιοποιημένες παλιές αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής, βρήκα σχετικό αναλυτικό δημοσίευμα. Το άρθρο βρέθηκε σε φύλλο της εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ" (εικόνα 2), του Αυγούστου του 1900. Τοποθετείται, δηλαδή, χρονικά μεταξύ της δεύτερης και τρίτης καταχώρησης στο Πρωτόκολλο.Τίτλο είχε "ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΕΝ ΑΙΓΙΝΗ", ανήκε σε ανταποκριτή της εφημερίδας και επιβεβαιώνει "πανηγυρικά" τις σημειώσεις του Αντωνίου Πελεκάνου. Παρατίθεται αυτούσιο:

"ΑΙΓΙΝΑ, 12 Αὐγούστου: Εἶνε γνωστὴ ἡ ἀρχαιολογικὴ ἀξία, τὴν ὁποίαν κέκτηται ὁ ἐν Μεσαγρῷ Αἰγίνης ναὸς τῆς Ἀθηνᾶς. Τούτου τ’ ἀνεκτίμητα ἀγάλματα τῶν ἀετωμάτων, ἁρπαγέντα κατὰ τὸ 1811, εἶτα δ’ ἀγορασθέντα ὑπὸ τοῦ φιλέλληνος βασιλέως τῆς Βαυαρίας Λουδοβίκου, κοσμοῦσιν ἤδη τὴν Γλυπτοθήκην τοῦ Μονάχου. Ὁ ναὸς οὗτος τυγχάνει οὐ μόνον εἷς τῶν ἀρχαιοτέρων τῆς Ἑλλάδος, οἰκοδομηθεὶς κατὰ τὸν ἕκτον αἰῶνα π. Χ., ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἔποψιν ἀρχιτεκτονικὴν κέκτηται μεγίστην σπουδαιότητα, δι’ ὃ πάντοτε κατακλύζεται ὑπὸ πλήθους ἀρχαιοφίλων καὶ ἰδίως ἐκ τῆς ἀλλοδαπῆς. Δυστυχῶς ἐγκατελείφθη ἐπ’ ἐσχάτων ἄνευ ἐπιτηρήσεως, ὡς ἐκ τούτου δὲ ὁ μὲν λιθόστρωτος περίβολος τοῦ ναοῦ ἐφ’ οὗ ᾠκοδόμητο τὸ Ἀμφιπόλειον ἰσοπεδωθεὶς ἀροτριᾶται· οἱ ὀγκώδεις λίθοι κατακερματιζόμενοι ἀποσπῶνται, ὅπως χρησιμεύσωσιν ἀλλαχοῦ· ἐν τῷ σηκῷ ποίμνια καταυλίζονται· τέλος γοργῷ τῷ βήματι βαίνει πρὸς τὴν καταστροφήν. Τὸ διοικητικὸν συμβούλιον τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρίας, λαβὸν γνῶσιν τῆς οἰκτρᾶς ταύτης καταστάσεως ἐξ ἀναφορᾶς τοῦ ἐπιμελητοῦ τῶν Ἀρχαιοτήτων Αἰγίνης κ. Ἀντ. Πελεκάνου, προέβη εἰς πρᾶξιν ἀξιέπαινον τιμῶσαν αὐτό, ἀπεφάσισε δηλαδὴ ν’ ἀγοράσῃ τὸν περίβολον τοῦ ναοῦ καὶ τὸν πέριξ χῶρον, ἀνέθηκεν δὲ τὴν διαπραγμάτευσιν τῆς ἀγορᾶς πρὸς τὸν κ. Πελεκᾶνον, ὅστις κατώρθωσε τὸν μὲν περίβολον τοῦ ναοῦ συνιστάμενον ἐκ 3.000 τετραγ. μέτρων νὰ συμφωνήσῃ ἀντὶ 150 δραχμῶν μόνον τὸν δὲ λοιπὸν ἀρχαιολογικὸν χῶρον πρὸς 40 δραχμὰς ἕκαστον ἐντόπιον στρέμμα, τιμὴν λίαν συγκαταβατικήν. Ἤδη ἀποξενούμενος ὁ χῶρος οὗτος ἀντὶ ἐλαχίστης δαπάνης δύναται νὰ περιφραχθῇ καὶ ν’ ἀπαλλαχθῇ τῆς σκαπάνης ἀγροίκου ἀγρότου, διασῴζων ἅμα καὶ τὸν περικαλλῆ τοῦτον ναὸν ὃν αἰῶνες ἐσεβάσθησαν."

(Εικόνα 2)

    Κλείνοντας αυτήν την έρευνα, λοιπόν, γνωρίσαμε πώς με αυτές τις σημαντικές πρωτοβουλίες του Πελεκάνου και τη συμβολή της Αρχαιολογικής Εταιρείας, συντελέσθηκε η πρώτη αποτελεσματική προσπάθεια προφύλαξης του τόσο "πονεμένου" Ναού μας με την αγορά του οικοπέδου του. Θα έχει ενδιαφέρον η συνέχιση της έρευνας για περισσότερα στοιχεία αυτής της "αγοραπωλησίας". Αυτά για να μαθαίνουμε, να μην ξεχνάμε και να παραδειγματιζόμαστε.
Έρευνα - συγγραφή άρθρου: Νεκτ. Κουκούλης

(Για το άρθρο αυτό χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το ψηφιακό αρχείο της εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ", μέσω της ψηφιακής βιβλιοθήκης του Α και του ιστοχώρου Openarchives, από το πρόχειρο πρωτόκολλο του Αντ. Πελεκάνου αντιγραμμένο στο χέρι από τη Γωγώ Κουλικούρδη και από τη φωτογραφική συλλογή του Νεκτ. Κουκούλη)

 

1922 /1923: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΟ 1ο ΔΗΜΟΤ. ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

 

     Το σκληρό φθινόπωρο του 1922 έφερε στην Ελλάδα κοντά ένα εκατομμύριο κατατρεγμένους και χαροκαμένους πρόσφυγες από τη Μικρασία. Μεγάλη η  πρόκληση για το Ελληνικό Κράτος, αρχικά για την υποδοχή και την πρώτη φιλοξενία και αργότερα, μετά τα μισά του 1923, για την  κοινωνική και νομική διαδικασία ένταξης των προσφύγων αυτών.    Πολλοί μικρασιάτες πρόσφυγες, πριν καταλήξουν στον τελικό προορισμό τους,  προωθήθηκαν σε κοντινές περιοχές της Αττικής και στους πρώτους μήνες βρήκαν καταφύγιο σε δημόσια κτήρια και πρόχειρους καταυλισμούς. Χώρος προσωρινού προορισμού ήταν και η Αίγινα. Ορισμένες μαρτυρίες προσφύγων έχουν δημοσιευθεί σε βιβλία και ψηφιακά ΜΜΕ. Για παράδειγμα, πολύ διαφωτιστική και αυθεντική  είναι η μαρτυρία  του πρόσφυγα Δημήτρη Μιχελίδη, ορφανού παιδιού τότε, στο βιβλίο «Προσφύγων βίος και πολιτισμός» (Λίζα Μιχελή, εκδ. Γαλάτεια, TV/εκδόσεις, Αθήνα, 1992) και στο κεφάλαιο «Όχι πρόσφυγες, πρόσφηγκες μας λέγανε», που έχει δημοσιευθεί και σε τοπικό επίπεδο ( http://aeginalight.gr/article.php?id=78528 ) . Ενδιαφέρουσα, επίσης, είναι η μαρτυρία της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ στη συλλογική έκδοση της Εταιρείας Συγγραφέων «Τόποι της Λογοτεχνίας» (εκδόσεις Καστανιώτη, 2015), όπου στο κείμενο «Αίγινα, ο παράδεισός μου» έχει γράψει: «…Λέω πάντα ότι χρωστάω τον παράδεισό μου σε μια καταστροφή, αφού το κτήμα και το σπίτι μας στην Αίγινα ο πατέρας μου τα αγόρασε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, όταν με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθε απ' την πατρίδα του, τα Δαρδανέλια, όλη του η οικογένεια, γονείς κι αδελφές. Τυχαία βρήκε την Αίγινα και τους εγκατέστησε εκεί...». Τον πρώτο καιρό της προσφυγιάς πέρασε στην Αίγινα και ο μεγάλος ΄Ελληνας συγγραφέας Μενέλαος Λουντέμης (πραγματικό όνομα Τάκης Μπαλάσογλου ή Βαλασιάδης). Πρόσφυγας από την Καππαδοκία ήταν, επίσης, ο γέροντας Ιερώνυμος της Αιγίνης (κατά κόσμο Βασίλειος Αποστολίδης), που έχει ανακηρυχθεί και άγιος από τους παλαιοημερολογίτες χριστιανούς. (http://odosaeginis.blogspot.gr/2014/10/blog-post_19.html) . Υποστηρίζω ότι η φωτογραφία κηδείας παιδιού, τη δεκαετία του ’20, που είχε προ καιρού δημοσιευτεί από ερευνητή στον  ιστοχώρο κοινωνικής διαδικτύωσης «ΑΙΓΙΝΑ – ΑΛΛΟΤΙΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ» (εικόνα 1) που διατηρώ, αφορά πρόσφυγες.

(Εικόνα 1)

Από τα αρχεία της ενορίας Εισοδίων της Θεοτόκου (Παναγίτσας) γνωρίζουμε, τέλος, ότι δύο ιερείς έφτασαν μαζί με τους κατατρεγμένους πρόσφυγες και λειτουργούσαν στο Ναό, οι Αναστάσιος Γεωργιάδης και Λάσκαρης Βερδελής. Σύμφωνα, μάλιστα, με μαρτυρίες ό ένας είχε κουρευτεί σαν λαϊκός, για να γλυτώσει από την τουρκική βαρβαρότητα. Με βάση το τελευταίο γεγονός, θεωρήσαμε ότι εφ’ όσον οι ιερείς εγκαταστάθηκαν ως εφημέριοι στην Παναγίτσα, πλησιέστερο δημόσιο κτήριο ήταν το Α’ Δημοτικό Σχολείο (τότε Δημοτική Σχολή Αρρένων), που μόλις είχε αρχίσει να λειτουργεί (1922/23). 
    Η έρευνα αυτή, έφερε στο φως ένα πρακτικό - ντοκουμέντο της τότε Σχολικής Επιτροπής, που εγκρίνει δαπάνες απολύμανσης και χρωματισμών επιβεβαιώνει ότι για ένα εξάμηνο τουλάχιστον το Σχολείο ήταν κατειλημμένο από πρόφυγες. Το έγγραφο αυτό έρχεται στο φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά και έχει ιστορική αξία.

(Εικόνα 2 - Η πράξη της Σχ. Επ/πής στην αυθεντική της μορφή)

Το κείμενο «αποκωδικοποιημένο» πιστά, για πρακτικούς λόγους, λέει :                                                                                                                                   "Πράξις 21^η   - Εν Αιγίνη σήμερον τη 12 Μαρτίου 1923 ημέραν Δευτέραν και ώραν 5μμ συνελθούσα η Σχολική Επιτροπή του δημοτ. σχολείου αρρένων επί παρουσία και του χρέη γραμματέως εκτελούντος του διευθυντού του σχολείου και αναγνωρίσασα ότι διά να εισέλθωσι οι μαθηταί εις το σχολείον μετά την έξοδον των προσφύγων υφ’ ων είχε καταληφθεί τούτο, είναι απαραίτητον να ενεργηθεί η απολύμανσις, ο υδροχρωματισμός και η καθαριότητας αυτού, εψήφισε τα κάτωθι πιστώσεις: Δια υδροχρωματισμόν και καθαρισμόν σχολείου Δρ. 400 Δι’ αγοράν διαφόρων χρωμάτων Δρ. 97 Εν όλω Δραχ. 497 Εφ’ ω συνετάχθη η παρούσα πράξις ήτις αναγνωσθείσα υπογράφεται ως έπεται.  Ο πρόεδρος - Στυλ. Ζωγράφος, Tα μέλη – Σπυρ. Εμμανουήλ,  Ο γραμματεύς – Ανδρ. Φιλιππόπουλος"   

    Το δεύτερο στοιχείο που ήρθε στο φως από δακτυλογραφημένο κείμενο σε ταλαιπωρημένο χαρτί σχετικό με την ιστορία του Σχολείου, που πιθανότατα είχε συγγράψει η αείμνηστη  διευθύντριά του Ιφιγένεια Ζέρβα, στα μέσα δεκαετίας '50, αναφέρει ως διευθυντή του Σχολείου, κατά το σχολικό έτος 1923 -24, τον πρόσφυγα δάσκαλο Μιχαήλ Πανηγύρη (εικόνα 3). Ο συνδυασμός των δυο αυτών σοβαρών στοιχείων δείχνει πως, παρά το ότι ο κύριος όγκος των φιλοξενούμενων αποχώρησε, ορισμένοι παρέμειναν και ίσως όχι μόνο φοιτούσαν στο Σχολείο παιδιά προσφύγων και δίδασκαν μικρασιάτες εκπαιδευτικοί, αλλά πιθανότατα πρόσφυγες και μαθητές συνυπήρχαν κάπως, για μικρό διάστημα άγνωστο πόσο. Στο σχετικό απόκομμα (εικόνα 3), βλέπουμε και τους υπόλοιπους δασκάλους της "σημαδιακής" αυτής χρονιάς.



(Εικόνα 3)

       Κλείνοντας αυτήν την αναφορά, θα πούμε ότι το «ιστορικό γίγνεσθαι», σύμφωνα με στοιχεία που έχω συλλέξει κατά την επί χρόνια θητείας μου σε αυτό, καθιέρωσε τελικά για πολλά χρόνια το Σχολείο ως το αποκλειστικό, σχεδόν, κέντρο σοβαρών κοινωνικών και δημόσιων δραστηριοτήτων.
    Τέλος, η ιστορία που "κύκλους κάνει",  επιφύλασσε, 80 χρόνια μετά τον Ιούλιο του 2002, το ίδιο Σχολείο να υποδεχτεί για αρκετές ημέρες ογδόντα περίπου ιρακινούς πρόσφυγες και κατόπιν εγώ ως Διευθυντής να εισηγούμαι πάλι στη Σχολική του Επιτροπή δαπάνες ,,,, απολύμανσης και χρωματισμών!!!

Έρευνα – συγγραφή κειμένου: Νεκτ. Γ. Κουκούλης
ΠΗΓΕΣ: Αρχείο 1^ου Δημοτικού Σχολείου, Αρχείο Νεκτ. Κουκούλη, Ιστοσελίδα Μητρόπολης Ύδρας, Ιστολόγια «Πόντος και Αριστερά» & «Οδός Αιγίνης», Διαδικτυακή Εφημερίδα «Aegina’s light».

1948 - "Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΣΤΙΚΟΔΕΝΔΡΩΝ"

Άρθρο του γεωπόνου Στυλ. Λάππα δημοσιευόταν, 67 χρόνια πριν (αρχές 1948), στον "Κήρυκα της Αιγίνης" με συστηματικές οδηγίες για την καλλιέρεγια της φιστικιάς. Πολυσήμαντο γεγονός. Αποκτήστε το αυτούσιο. Στα φύλλα του Κήρυκα είχαν δημοσιευθεί πολλά σημαντικά άρθρα για τους αγρότες.

ΠΗΓΗ: Περιοδικό "Κήρυξ της Αιγίνης", φύλλο 13/14 1948, εμπλουστισμένη επανέκδοση Νεκτ. Κουκούλη, τόμος 2ος*.

* Οι επανεκδομένοι τόμοι του Κήρυκα διατίθενται από το βιβλιοπωλείο ΛΥΧΝΑΡΙ και τον συγγραφέα.

ΕΝΑΣ ΓΕΝΗΤΗΣ ΣΤΟ ΤΑΡΠΟΝ ΣΠΡΙΓΚΣ - 1921: "Ας ήμουν στην Ελλάδα κι ας τρώω ξερό ψωμί"

    Καταταλαιπωρημένο βρέθηκε στο οικογενειακό αρχείο μιας συγγενούς μου, διπλωμένο και φυλαγμένο 90τόσα χρόνια το γράμμα ενός Αιγινήτη εργάτη σπογγαλιευτικού στο Τάρπον Σπριγκς της Φλόριντα, του Σταύρου Σκριβάνου (γνωστού με το παρωνύμιο "Κατσούλη")*, προς τον πατέρα της και αδελφό του Σωτήρη Σκριβάνο, τον Απρίλιο του 1921. Διαβάζοντας με κόπο το "αλαγκρεκ" κείμενο ένιωσα συγκίνηση καθώς μια ιστορία ζωής, φτώχειας και αγωνίας για το μέλλον, ξεδιπλωνόταν μέσα από λίγες κακογραμμένες ανορθόγραφες σειρές. Ο αποδέκτης του γράμματος αυτού και παππούς της συζύγου μου, βρέθηκε κι αυτός στην Αμερική και επέστρεψε στην Ελλάδα. Τι είχε συμβεί; Η έρευνα μέσω ζώντων συγγενών συνεχίζεται. Προέχει, όμως να μοιραστώ μαζί σας την αγωνία εκείνου του προγόνου, που χρήζει ίσως ιστορικής και κοινωνιολογικής έρευνας, μιας και δεν τα δείχνει όλα "ρόδινα". Δεν το μεταφράζω, σε ένδειξη σεβασμού, απλά το αποδελτιώνω, έχοντας προσθέσει μόνο κάποια σημεία στίξης και λίγα σχόλια σε παρένθεση.

 

 [...

(Α λα γκρεκ) Εν Ταρπον Σπριξς  Φλορίδα την 8 Απριλίου 1921

Αδελφε Σοτηρι χερε. Σιμερις ειρθαμε Μεσα κι ηβρα το γραμα σου. Ηδον να μου γράφις όλα τα καθεκαστα τις εργασιας σου. Παντου ετσι ηνε μι σταναχορισε. Κι γο τορα θα δουμε τι θα κανουν, θα πουλισουν, διοτι εχουν 2 παρτιδες (σφουγγάρια) απουλιτα ταλουνου ταξιδιου κε τουτο πουμουνα εγο τορα. Ο θεός βοηθος. Ότι παρο Σοτιρι θα στα στιλο μι σταναχορισε δεν πορο το ξεχασο αφτο το ταξιδι. Ει μιρα μου τοσο κακο εχο κανι εγο οπου να παο καταστροφι. Για μενα ολι η φτοχια ερθε στην αμερικι τορα που ρθα γο. Τελος τι να πο δοξα να χι ο κιριος. Μονο θελο Σοτιτι να χομεν τιν ηγια μας. Αφ το χαγιο (Οχάιο) ολι η στεργιανι μαζεφτικαν εδο σιμερις. Ανταμοσα κε τον γαπρό μας το Παναγο κι ηνε καλα. Εχις πολα χερερισματα. Πιστεβο (να) τον παρομε μαζι η (ή) με αλο καηκι. Τι να κανομεν πρεπει να κονομισουμε εος οτου περασι κε αφτι η καταστασι. Τελος κι απανο (στην Ελλάδα) ναμουνα Σοτιρι παλι θαμουν στρατιοτις. Μουζονε τα (Μούζωνέ τα) κι ετσι παριγοριεμε. Μονο  το σεκλετι μου ηνε που σου χο ηστερισι τα λεπτα σου  εσενα, τιποτα αλο δεν σκεπτομε. Περιμενο γραμα σου να μου γραψις να μαθο προτα για την ηγια σου κι δεφτερον για τι δουλια κι αν ηνε καλα να ρχομουν μαζι σου κι ας τροο ψομι ξερο. Διοτι εχο βαρεθι τους πογιδες (μπόυδες) αφτο το λιγο διαστημα που χο. Τελος. Τι να κανο. Σε χερετο. Αδελφο σου

Σταυρος Ν. Κατσουλις. Περιμενο γραμα σου. ...]

* Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, η οικογένεια είχε το επώνυμο Σκριβάνος αλλά είχε παραμείνει ως παρωνύμιο (παρατσούκλι) το "Κατσούλης" και όλοι τους φώναζαν με αυτό, ακόμα κι οι ίδιοι το είχαν υιοθετήσει. Ο αδελφός του Σωτήρης (παππούς της συζύγου μου) ήταν κι αυτός πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και αυτός τον είχε καλέσει. Ο Σωτήρης όταν επέστρεψε έγινε μάστορας και "φανοποιός" και ήταν φημισμένος για α αμερικάνικα εργαλεία που είχε φέρει στο Νησί. Οι συνθήκες και χρονικές συγκυρίες υπό τις οποίες γράφτηκε το γράμμα παραμένουν μικρό άινιγμα, αφού θεωρητικά ο Σωτήρης θεώρησε διαβατήριο επιστροφής το 1924.

(έρευνα - επεξεργασία: Νεκτ. Κουκούλης)

 

 

ΑΙΓΙΝΑ - ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ '60: ΑΝΤΙΟ ΠΑΛΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ - ΚΑΛΩΣ ΗΡΘΕΣ Δ.Ε.Η.

Σημαντικές είναι οι πληροφορίες που συγκεντρώνει ο ερευνητής της τοπικής ιστορίας, μέσα από έναν εναλλακτικό τρόπο έρευνας αρχείων. Έτσι η έρευνά μας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους για άλλους λόγους, μας έδωσε και "παράπλευρα" οφέλη.
Αρκετός κόσμος γνωρίζει ότι η ηλεκτροδότηση της Πόλης, πριν αρχίσει η λειτουργία του εργοστασίου της ΔΕΗ στην περιοχή "Πασπάρα" στην Κυψέλη, που έδωσε ρεύμα σιγά σιγά σε όλο το Νησί, γινόταν από τήν ιδιωτικη ηλεκτρική εταιρεία του Ι. Μπούσουλα, που λειτούργησε για 25 τουλάχιστον χρόνια στο σήμερα εγκαταλειμμένο κτήριο της "παλιάς Ηλεκτρικής", μεταξύ του Μητροπολιτικού Ναού και του Πύργου Μαρκέλλου, όπου βρισκόταν και το παγοποιείο.
Χαμένες μέσα σε διάφορα αρχεία αποδείξεις κατανάλωσης (λογαριασμοί) που ακολουθήσαμε μήνα προς μήνα, δείχνουν ότι στις αρχές της δεκαετίας '60 και μετά από ένα μικρό διάστημα παράλληλης λειτουργίας, η Αίγινα καλωσόρισε τον σαφώς ποιοτικότερο και πιο αξιόπιστο τρόπο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ΔΕΗ. Η ηλεκτροδότηση όλου του Νησιού επεκτεινόταν σταδιακά και ολοκληρώθηκε στα τέλη της ίδιας δεκαετίας. Απολαύστε, λοιπόν τα τεκμήρια αλλά και τις απολαυστικές προπαγανδιστικές και απολαυστικές οδηγίες προς τους νέους πελάτες.
Αρχικά παρατίθεται ένας από τους τελευταίους λογαριασμούς της εταιρείας Μπούσουλα και ακολουθούν οι πρώτοι λογαριασμοί και τα δελτία καταμέτρησης της ΔΕΗ και απ' τις δυο τους όψεις.

 

(έρευνα: Νεκτ. Κουκούλης - ΠΗΓΗ: Γενικά Αρχεία Κράτους)

 

1929: ΕΡΑΝΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΙΓΙΝΗΣ. ΦΤΩΧΕΙΑ, ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ "ΦΘΙΣΗ"!

Χαμένα σε σκονισμένους φακέλλους λυτά έγγραφα αρχείων υπηρεσιών κρύβουν σελίδες άλλοτε δημιουργίας και προκοπής και άλλοτε δραμάτων, που εκτυλίσσονταν κατά την έκδοσή τους. Το αντίγραφο ενός εγγράφου από το αρχείο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Αίγινας (τότε Δημοτικής Σχολής Αρρένων), που για αρκετά χρόνια βρισκόταν στα απαρατήρητα του αρχείου μου, αλλά πρόσφατα μελέτησα, αναδεικύει μια άγνωστη ίσως σε πολλούς κοινωνική κατάσταση στην Αίγινα του 1929, οπότε ο τότε Πρόεδρος Ιωάννης Μοίρας ("Μπότος") προσπαθεί να οργανώσει έρανο υπέρ των πτωχών, στις παραμονές του Πάσχα. Αντί άλλης περιγραφής παρατίθεται το έγγραφο αυτούσιο και σε μορφή κειμένου. Τα σχόλια και τα συναισθήματα δικάσας. Έχω μόνο να πω, πως τελικά υπήρχαν και χειρότερα από τις σημερινές δύσκολες καταστάσεις.

«…

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΟΙΒΟΙΩΤΙΑΣ - ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ - Εν Αιγίνη τη 24^η Απριλίου 1929

Προς τον κ. Δ/ντής Δημοτ. Σχολείου αρρένων Αιγίνης και Διδασκάλους - Ενταύθα

Λαμβάνω την τιμήν  να παρακαλέσω υμάς όπως ευαρεστούμενοι ει δυνατόν προσέλθητε αύριον ημέραν Παρασκευήν καί ώραν 5 μ.μ. εις το Κοινοτικον Κατάστημα ίνα συσκεφθώμεν περί του καταλληλοτέρου τρόπου συλλογής εράνου διά την ανακούφισιν των πτωχών κατά τας επικειμένας αγίας ημέρας του Πάσχα. Δεν θα έχη βεβαίως διαφύγη τής υμετέρας αντιλήψεως, ότι η πτωχεία υπέρ παν άλλο μέρος μαστίζει την νήσον μας ολόκληρον, οικογένειαι πένωνται στερούμεναι και αυτού του επιουσίου άρτου άλλαι διαιτώνται κακώς, βαδίζουσαι προς την φθίσιν (σ.σ. φυματίωση)  της οποίας αρκετά θύματα αριθμούνται εδώ. Παιδάκια μεταβαίνουν είς το σχολείον πολλάκις νηστικά, και καθ’ εκάστην δράματα αληθινά, αποτελέσματα της πτωχείας εκτυλίσσονται εις τας οικείας των δυστυχών και ημείς είμεθα εις θέσιν να αντιλφθώμεν.

Καθήκον παντός είναι να φροντίση να γλυκάνει κατά τας αγίας αυτάς ημέρας την δυστυχίαν των πτωχών αυτών πλασμάτων, ιδιαιτέρως όμως ημείς οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι επικεφαλής της κοινωνίας ευρισκόμενοι  πρέπει να πρωτοστατήσωμεν εις την κίνησιν ταύτην με την πεποίθησιν ότι η ημετέρα συμβολή θα συντείνη τα μέγιστα εις την επιτυχίαν του ιερού τούτου σκοπού.

Με την πεποίθησιν ότι δεν θα θελήσετε να αρνηθήτε ημίν την συνδρομήν σας ταύτην.

Διατελούμεν μετά τιμής - Ο Πρόεδρος  - Ιωάννης Μοίρας                …»

ΕΡΕΥΝΑ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: Νεκτ. Γ., Κουκούλης

"H ΝΗΣΟΣ ΑΙΓΙΝΑ" - 1841

Η Αποθήκη των Ωφελίμων και Τερπνών Γνώσεων ήταν ένα από τα πρώτα μηνιαία περιοδικά παιδαγωγικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Εκδίδονταν αρχικά στην Ερμούπολη και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη, κατά τη χρονική περίοδο 1847-1849. Εδώ, από ανώνυμο συγγραφέα, μια συνοπτική περιγραφή της Αίγινας. Το πρώτο μέρος του δημοσιεύματος έγινε στο φύλλο υπ' αριθμό 51, τον Μάρτιο του 1841 και αυτό ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1841, στο φύλο υπ' αριθμό 63. Το αναδημοσιεύουμε αυτούσιο. παρά τη μικρή δυσκολία ανάγνωσης, έχει την αξία του.

ΠΗΓΗ: Ψηφιακή πλατφόρμα "ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ" του Παν. Πατρών

ΕΡΕΥΝΑ: Νεκτ. Κουκούλης

 

"O ΚΑΚΟΜΟΙΡΑΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΙ ΠΕΡΙ ΜΟΙΡΩΝ ΔΟΞΑΙ ΠΑΡΑ ΤΩ ΑΙΓΙΝΗΤΙΚΩ ΛΑΩ" - υπό Παναγή Ηρειώτου δ. φ. - 1888

 

 

Ένα γενήτικο παμπάλαιο δημώδες τραγούδι που δίδασκε ο αείμνηστος Παναγής Ηρειώτης στο Κεντρικό Σχολείο. Το πλήρες κείμενο βρίσκεται στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Έρευνα και Προσπέλαση: Νεκτάριος Κουκούλης

Ο ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΑΙ Η "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΑΙΓΙΝΗΣ" (1933)



(εκόνα 1)

   Η δημιουργική ή προβληματική λειτουργία ενός Κράτους, διαχέεται σαν σε ενός άλλου είδους «κυκλοφοριακό σύστημα» σε όλες τις περιοχές του, επηρεάζοντας ανάλογα την πολιτική και κοινωνική ζωή στις μικρές ή μεγαλύτερες τοπικές κοινωνίες. Όπως, μάλιστα, είναι του μεσογειακού μας ταμπεραμέντου, κάθε πολιτικός θεσμός είτε κόμμα είτε πρόσωπο δημιουργεί φανατικούς υποστηρικτές και πολέμιους, αλλά και δρομολογεί πολιτικές διεργασίες σε τοπικό επίπεδο. Ήταν αναπόφευκτο το πολιτικό πρόσωπο ή «φαινόμενο» Ελευθέριος Βενιζέλος και η πορεία του σε φωτεινές αλλά και αμφιλεγόμενες στιγμές της νεότερης πολιτικής ιστορίας να μην αφήσει αδιάφορους και τους αιγινήτες πολίτες. Βρισκόμαστε στα τέλη της βενιζελικής περιόδου, που οι πολιτικοί αντίπαλοι των Φιλελεύθερων οι του Λαϊκού Κόμματος, έχουν θέσει ως στόχο όχι μόνο το τέλος της αλλά και τη φυσική του εξόντωση. Στόχος τους, επίσης, η παλινόρθωση της βασιλείας και η επάνοδος της εκδιωγμένης (προσωρινά όπως ξέρουμε) δυναστείας των Γλύξμπουργκ. Ο Βενιζέλος  πιεζόταν. Εκτός των άλλων είχε ήδη υποστεί και μία ή δύο απόπειρες δολοφονίας. Έκανε μια σειρά πολιτικών επιλογών που οδήγησαν στο αποτυχημένο «Κίνημα του 1935», στις κυβερνήσεις Κονδύλη και Πλαστήρα, στον περιορισμό ορισμένων δημοκρατικών ελευθεριών και στην «διακριτική» είσοδο στην πολιτική ζωή της Χώρας του, μετέπειτα, δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Φυσικά δεν πρόκειται εδώ να γίνει ιστορική ανάλυση της βενιζελικής περιόδου, ο γράφων άλλωστε δεν είναι ιστορικός, αλλά θα αναφερθούμε σε μια συγκεκριμένη σχετική ιστορική σελίδα της Αίγινας, μέσα στα ταραγμένα μεσοπολεμικά χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του 30, όπου εντοπίστηκαν το επόμενα ιστορικά στοιχεία:

   Έναυσμα αυτής της ανακοίνωσης, πέραν της προσωπικής μας ιδεολογικής τοποθέτησης, ήταν η συγγένειά μου με έναν ένθερμο υποστηρικτή του Ελ. Βενιζέλου αλλά και δάσκαλο (σύζυγο της αδελφής του παππού μου) τον Ηρακλή Κρομμύδα, που οι δραστηριότητές του και η προσωπική φιλία με τον μεγάλο αυτό πολιτικό, που σε πολλά σημεία καθόρισε και σημερινά στοιχεία της Ελλάδας, συνόδευαν πολλές διηγήσεις του πατέρα μου.

(εικόνα 2)

   Πέραν αυτών των βιωματικών πληροφοριών, που συμπεριλαμβάνουν και λεπτομερέστερες διηγήσεις και θα δημοσιευτούν σε άλλη ανακοίνωση, η  έρευνα κυρίως στα δημοσιευμένα ψηφιακά αρχεία της οικογένειας Βενιζέλου, απέδωσε αρχικά αλληλογραφία του σημαντικότατου αυτού Έλληνα πολιτκού με γνωστά πολιτικά πρόσωπα της Αίγινας όπως ο Παναγιώτης Χατζής, μετέπειτα βουλευτής των Φιλελευθέρων και Δήμαρχος αλλά και στην οργανωμένη υποστήριξη του από ντόπιους, όταν είχε απομακρυνθεί από την ηγεσία της Χώρας, στις αρχές της δεκαετίας του 20. Εντοπίσαμε, λοιπόν, ένα τηλεγράφημα του δικηγόρου Πειραιώς Ιωάννη Πρισιμιτζάκη, μετέπειτα βουλευτού Αττικοβοιωτίας, στις 4/12/1923 προς το Βενιζέλο στο Παρίσι, στο οποίο με λατινικούς χαρακτήρες αναφέρεται (greeklish τη δεκαετία του 20!!!) σε απόδοση στα ελληνικά: «Ο Λαός της Αιγίνης συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον εψήφισεν ομόθυμον παράκλησιν όπως επα(νέ)λθητε και αναλάβητε την διακυβέρνησιν της χειμαζομένης πατρίδος» (εικόνα 2). Δεν γνωρίζουμε (αν και θα ήταν χρήσιμο) αν πράγματι έγινε τέτοια δημόσια συγκέντρωση στην Αίγινα του 1923 ή αν ήταν πολιτικό «τρυκ». Το τηλεγράφημα όμως αυτό μας οδήγησε στο συμπέρασμα ύπαρξης οργανωμένων οπαδών του Βενιζέλου στο Νησί. Έτσι η έρευνα στο χαοτικό, πολλές φορές, κόσμο των ψηφιακών αρχείων συνεχίστηκε.

(εικόνα 3)

    Μια από τις επιλογές του βενιζελικού «στρατοπέδου», που αναφέραμε στον πρόλογο,  ήταν και η ίδρυση της οργάνωσης «Πανελλήνιος Δημοκρατική Άμυνα» (Π.Δ.Α.) με πρωτεργάτες τους αποστρατευμένους στρατηγούς Παπούλα και Γονατά και «εγκέφαλο» τον αυτοεξόριστο στη Γαλλία Νικόλαο Πλαστήρα. Η συνέχιση της έρευνας μας οδήγησε στην ανακάλυψη της ύπαρξης τοπικού οργανωμένου παραρτήματος, της «Πανελληνίου Δημοκρατικής Άμυνας Αιγίνης»! Στις 1 του Οκτώβρη 1933, εικοσιεπτά Αιγινήτες συστήνουν το παράρτημα ή επίσημα τον «Πολιτικό Σύλλογο» αυτό και δημοσιεύεται το καταστατικό του, που βρέθηκε ολόκληρο στο αρχείο του στενού συνεργάτη του Βενιζέλου Αναστ. Κεραμειανίδη, υπάρχει στο Μουσείο Μπενάκη και έχει ενσωματωθεί στα ψηφιακά αρχεία Βενιζέλου (εικόνα 3).  Η σφραγίδα του απεικόνιζε προτομή του Περικλή και περιμετρικά το όνομα του Συλλόγου (εικόνα 1).

Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ

    Με μια από τις πρώτες της αποφάσεις η Π.Δ.Α. Αιγίνης το Νοέμβριο του 1933, που εντοπίσαμε στο ίδιο αρχείο, ψήφισε την ανακήρυξη «της αυτού εξοχότητος του Κου Ελευθερίου Κ. Βενιζέλου, αρχηγού του Κόμματος των Φιλελευθέρων, ως  επιτίμου Προέδρου» (εικόνα 4).

(εικόνα 4)

   Η έρευνα στο αρχείο του ίδιου του Ελ Βενιζέλου απέδωσε και ένα ακόμα ντοκουμέντο, που συμπλήρωσε την έρευνα. Δυο μήνες μετά, στις 26/1/1934, με ιδιόχειρη επιστολή (εικόνα 5) ο Ελ. Βενιζέλος αποδέχεται και γράφει προς την Αίγινα: «Έλαβα γνώσιν του ψηφίσματός σας και ευχαρίστως αποδέχομαι την τιμήν που μου κάνετε, ονομάζοντές με Επίτιμον Πρόεδρον της Οργανώσεώς σας. Μετ’ εξαιρέτου τιμής (υπογραφή)»

(εικόνα 5)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

    Βέβαια, η ροή της ιστορίας είναι γνωστή, σήμερα. Ο Βενιζέλος, μετά την αποτυχία του κινήματος και την επικράτηση των αντιπάλων του,  εκπατρίζεται στο Παρίσι, όπου και πεθαίνει το 1936. Η ιστορία όμως της Π.Δ.Α. Αιγίνης είναι πολύ ενδιαφέρουσα και όχι ως τώρα γνωστή και οι πρωταγωνιστές της, των οποίων  δημοσιεύουμε τα ονόματα (εικόνα 6), ήταν γνωστοί Αιγινήτες που στα επόμενα χρόνια έπαιξαν ρόλο στα τοπικά πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα και σήμερα ανάμεσά μας ζουν απόγονοί τους. Και … η ζωή συνεχίστηκε … 

(εικόνα 6)

Έρευνα, ταξινόμηση στοιχείων και κείμενο: Νεκτ. Κουκούλης

ΠΗΓΕΣ: 1)      Ψηφιακά αρχεία οικογένειας Βενιζέλου,
2)      Ψηφιακά αρχεία Μουσείου Μπενάκη, 3)      Βικιπαιδεία

ΕΝΑ ΑΞΕΧΑΣΤΟ ΠΡΩΙΝΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΔΙΚΑ ΤΟΥ 1942

Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΝΑΡΚΑΛΙΕΥΤΙΚΟΥ "R.D. 7"

   Τίποτε δεν προμήνυε τα γεγονότα εκείνου του ήσυχου κυριακάτικου κατοχικού πρωινού της 15ης Ιουνίου του 1942, στο ψαροχώρι της Πέρδικας. Οι ντόπιοι ψαράδες ότι είχαν αρχίσει να εργάζονται στις βάρκες ετοιμάζοντας την έξοδο για το μεροκάματο της δύσκολης κατοχικής επιβίωσης είτε με κάποιο παραγάδι είτε ξεψαρίζοντας τα δίχτυα τους, ενώ στα αυτιά τους έφταναν  οι ήχοι της πρωινής ρουτίνας των στρατιωτών του Νότιου Οχυρού, προκαλώντας σκέψεις, σίγουρα όχι ευχάριστες, στον καθένα τους. Η ώρα ήταν 7.15 το πρωί, όταν μια δυνατή έκρηξη πίσω από τη Μονή προς τη μεριά του Άη – Γιώργη των Μεθάνων έπεσε σαν κεραυνός στην πρωινή γαλήνη του κολπίσκου. Σε λίγα λεπτά, ακούστηκαν από μακριά κραυγές απόγνωσης. Οι Γερμανοί στό Οχυρό ταράχτηκαν και προσπαθούσαν κοιτούσαν τι συμβαίνει με τα κυάλια. Οι ψαράδες τρόμαξαν μα δεν αιφνιδιάστηκαν. Γρήγορα κατάλαβαν. Όλοι ήξεραν ότι μια νύχτα στα τέλη Οκτώβρη, στην αρχή του πολέμου πριν δυο χρόνια, μες στη νύχτα δυο ελληνικά ναρκοθετικά του "Βασιλικού Ναυτικού" με την προστασία ενός αντιτορπιλικού είχαν ποντίσει καμιά εκατοστή νάρκες κατά μήκος του Στενού Μονής – Άη-Γιώργη.
   Με μιας, χωρίς να σκεφτούν οι Περδικιώτες τον κίνδυνο ή την ταυτότητα των ανθρώπων, που σίγουρα κινδύνευαν, παράτησαν τις ασχολίες έβαλαν μπρος τις μηχανές ή έπιασαν τα κουπιά και όσο μπορούσαν πιο γρήγορα πλησίασαν εκεί που εκτιμούσαν ότι ακούστηκε η έκρηξη. Πλησιάζοντας, άκουγαν φωνές αγωνίας στα ιταλικά. 

(εικόνα 1)

Έφτασαν στο σημείο. Καπνοί, μαύρα λάδια, πετρέλαια και νεκρά ψάρια  αναδύονταν από το νερό και ξύλινα κομμάτια πλοίου επέπλεαν, ενώ καμιά δεκαριά άνθρωποι αγωνίζονταν να επιπλεύσουν. Ως να φτάσουν, κάποια σώματα χάθηκαν στον υγρό τάφο τους. Κατόρθωσαν να μαζέψουν έξι ζωντανούς σε κακά χάλια. Με τα σπαστά ιταλικά που ήξερε ο «Σώζος» κατάλαβαν ότι ήταν μέλη του πληρώματος ενός μικρού ιταλικού πολεμικού πλοίου που προσέκρουσε σε μια από τις νάρκες και βυθίστηκε σχεδόν αμέσως (εικόνα 1), παρασύροντας μαζί του δεκαοκτώ ακόμα, μαζί και τον Κυβερνήτη. Τους μάζεψαν, τους έδωσαν μια πρώτη βοήθεια, ήταν όλοι στα κακά τους χάλια και τους παρέδωσαν στη γερμανική φρουρά. Μια μέρα που σημάδεψε τις μνήμες του Χωριού και που οι πρωταγωνιστές της σήμερα, γέροντες πια είτε ζουν και τη διηγούνται  είτε αυτό κάνουν τα παιδιά τους. Λεπτομέρειες δεν ξανάκουσαν, άλλωστε η κατοχική ζωή και οι αγωνίες της δεν άφηναν περιθώρια …

(εικόνα 2)

   Αυτά ήταν, με λίγη εκ μέρους μου λογοτεχνική διάθεση, όσα συνέβησαν εκείνο το πρωινό. Το γεγονός αυτό όμως, έχει ερευνηθεί  λεπτομερώς σήμερα και αξίζει να αναφερθούμε καθώς κλείνουν 73 χρόνια. Την ίδια μέρα, το Πολεμικό Ημερολόγιο της «Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης Αττικής» (Kommandant der Seeverteidigung Attika) αναφέρει: «Στις 07.15, στο ναρκοπέδιο Μεθάνων βυθίστηκε το ιταλικό ναρκαλιευτικό πλοίο “RD7“, μετά από πρόσκρουση σε νάρκη. Σκάφη που απέπλευσαν από την Πέρδικα [Αίγινα] κατάφεραν να σώσουν 6 άτομα από τα συνολικά 24 άτομα του πληρώματος.» (εικόνα 2). Το άρθρο του ιταλού ερευνητή Aldo Fraccaroli, με τον τίτλο IL DRAGAMINE «R.D.7» και οι διηγήσεις των ψαράδων έριξαν φως στην ιστορική αυτή σελίδα. Το ναρκοπέδιο που  είχε ποντιστεί την νύχτα της 29ης προς την 30η Οκτωβρίου 1940, από τα ναρκοθετικά πλοία του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού Στρυμών και Αλιάκμων, επικουρούμενα από το αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα, ήταν εκείνο το οποίο έμελλε να γίνει ο τάφος του ιταλικού πλοίου Το σχέδιο του ναρκοπεδίου είχε εκπονηθεί και γνωστοποιηθεί την 23η Αυγούστου 1940, αμέσως μετά την βύθιση του "εύδρομου" ΕΛΛΗ από το ιταλικό υποβρύχιο DELFINO στην Τήνο, την 15η Αυγούστου του ίδιου χρόνου (εικόνα 3).

(εικόνα 3)

   Το βυθισμένο σκάφος ήταν το ιταλικό ναρκαλιευτικό «R.D. 7», μήκους 35 μέτρων και εκτοπίσματος 215 τόνων, που το βράδυ της 14^ης Ιουνίου 1942 είχε αναχωρήσει από τον Πειραιά για μια αποστολή στα νότια της Αίγινας. Επρόκειτο για την τελευταία αποστολή του, καθώς το πρωί της επόμενης ημέρας και ενώ έπλεε ανάμεσα στην χερσόνησο Μεθάνων και στη Μονή, προσέκρουσε στη νάρκη και βυθίστηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Η βύθιση αυτή, χαρακτηρίστηκε από τον ερευνητή και δημοσιογράφο του «Ελεύθερου Τύπου» Πιέρ Κοσμίδη, σε δισέλιδο αφιέρωμα της εφημερίδας (19-20/4/2014) ως η «εκδίκηση της Έλλης» (εικόνα 3).

   Δυο μήνες πριν, το Φλεβάρη του 2014, η καταδυτική ομάδα του Αντώνη Γράφα, είχε καταδυθεί και εντοπίσει το ναυάγιο σε βάθος 100 περίπου μέτρων νότια της Μονής. Πολύτιμες λεπτομερειακές αναφορές βρήκαμε σε άρθρο του ιστορικού Δημ. Γκάλον, που αναφέρεται στη βιβλιογραφία μας. Στις πηγές που αναφέρουμε στο τέλος του άρθρου δημοσιεύονται, επίσης, φωτογραφίες και εικόνες του ναυαγίου.

(εικόνα 4)

    Μένει, για να κλείσει αυτή η ιστορική αναφορά, να πούμε με ένα μπράβο στους Περδικιώτες εκείνους απλούς ψαράδες για την αυτοθυσία και τον ανθρωπισμό τους και να ευχηθούμε ποτέ να μην ξαναδούμε τέτοια δράματα.

(ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΕΡΕΥΝΑ ΠΗΓΩΝ: Νεκτ. Κουκούλης)

 ΠΗΓΕΣ:

1)    Άρθρο του ιστορικού και ερευνητή Δημ. Γκάλον, μέλους του Συλλόγου Ερασιτεχνών Αυτοδυτών «ΤΗΘΥΣ», στο «scubadive.gr» (22/8/10). [http://www.scubadive.gr/forum/showthread.php?t=4674]

2)    Δημ. Γκάλον, Απώλειες της ελληνικής ναυτιλίας κατά τον Β’ Π. πόλεμο, [www.Historisches-Marinearchiv.de]

3)    Άρθρο του Ιταλού ιστορικού και ερευνητή Aldo Fraccaroli.

4)    Αναλυτικό δημοσίευμα της εταιρείας καταδύσεων Αντ. Γράφα. [http://www.grafasdiving.gr/nauagia2.php?lang=gr&id=54]

5)    Δημοσίευμα του δημοσιογράφου – ερευνητή Πιέρ Κοσμίδη στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ (19-20/4/2014) και στο προσωπικό του ιστολόγιο: [http://pierrekosmidis.blogspot.gr/2014/04/blog-post_4266.html]

O ΠΑΛΙΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΚΟΝΤΟΥ - ΣΟΥΒΑΛΑΣ (ενημερωμένο - updated)

Κάθε φορά που ανατρέχεις σε ένα ιστορικό βιβλίο, κάτι νέο βρίσκεις. Έτσι κι εγώ, ξεφυλλίζοντας για πολλοστή φορά την "Παληαχώρα της Αίγινας" του Ν. Μουτσόπουλου, διαπίστωσα ότι μπροστά από τα μάτια μου είχε περάσει μια σπάνια φωτογραφία, αλλά δεν είχα συνειδητοποιήσει το θέμα της. Σε αυτή τη φωτογραφία φαίνεται σε λειτουργική κατάσταση ένας παλιός δρόμος ως το παλιό λατομείο και τίποτε άλλο!!! Για να προσαντολιστείτε στην εικόνα, η φωτό έχει ληφθεί από την Επισκοπή, το καμπαναριό είναι του Αγίου Γεωργίου Καθολικού και το λευκό εκκλησάκι είναι ο Σταυρός. Ο δρόμος αυτός προφανώς υπήρχε για τις ανάγκες του λατομείου, ανέβαινε δεξιά του από Αγία Τριάδα στη ρεματιά ή από σημείο απέναντι από την Αγία Σκέπη. Ακόμα υπάρχει αλλά σχεδόν αδιάβατος λόγω βλάστησης ή καλλιεργειών. Επισκέφθηκα τις Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου και μίλησα με κατοίκους της Περιοχής. Ο σημερινός αυτοκινητόδρομος, λοιπόν, άρχισε να κατασκευάζεται το 1962, ενώ ως τότε υπήρχε μονοπάτι. Πρόσθετο στοιχείο για το παραπάνω είναι ότι ο χειριστής του μεγάλου μηχανήματος διάνοιξης γνώρισε, αφού ήρθε, Σουβαλιώτισα και παντρεύτηκαν στα μέσα δεκαετίας '60. Ο δρόμος, λοιπόν, που φαίνεται ήταν "αμαξιτός" για τις ανάγκες του λατομείου (φωτογραφία κάτω). Σήμερα ο αυτοκινητόδρομος περνάει αριστερά κολλητά από το Ναό του Σταυρού και κάθετα προς τον παλιό δρόμο. Με δεδομένο ότι το εν λόγω βιβλίο του Ν. Μουτσόπουλου εκδόθηκε το 1962, η κατάσταση αυτή υπήρχε τουλάχιστον ως τότε. Ευχαριστούμε όσους βοήθησαν στην έρευνα.

ΠΗΓΗ: Η Παληαχώρα της Αίγινας, Ν. Μουτσόπουλος, 1962.

 

Η υποθετική πορεία του τότε δρόμου σε δορυφορικό χάρτη.

 

Το παλιό λατομείο στη σημερινή του κατάσταση.