"Η ΑΝΑΛΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ" - Αναδημοσίευση κειμένου του αρχιτέκτονα Γ. Κανδύλη από τα γαλλικά (upd)

Γ. Κανδύλης

Το 1977, ο διεθνούς φήμης αρχιτέκτοντας Γεώργιος Κανδύλης δημοσίευσε σε βιβλίο του για το ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΡΟΔΑΚΗ (εικόνα 5) το ακόλουθο κείμενο, που εξιστορεί τη σχέση του με τον πετρά και αργότη του Μεσαγρού Αλέξανδρο Ροδάκη, που το σπίτι του και ο τρόπος και η σκέψη με τη οποία το έχτισε το έχει καταστήσει διεθνώς γνωστό μνημείο λαϊκής αρχιτεκτονικής. Η γνωριμία αυτή ξεκίνησε το 1933 και τέλειωσε λίγο πριν το Β΄Παγκ. Πόλεμο. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται σε όσο το δυνατό πιο πιστή μετάφραση, σύμφωνα με την οποία έχει και τον τίτλο:

ΧΤΙΣΤΕ ΤΟ "ΖΩΝΤΑΝΟ" [Build it live]



Το πατητήρι (φωτ. Νεκτ. Κουκούλης)

     Μια ώρα από τον Πειραιά, κάπου στο νησί της Αίγινας, ένας γεωργός, που ονομάζεται Ροδάκης, έχει χτίσει ένα σπίτι με τα χέρια του. Το σπίτι είναι χωροθετημένο στη μέση των αμπελιών, στους λόφους, με θέα πέρα προς τη θάλασσα. Πηγαίνετε να το δείτε, ανοίξτε τα μάτια σας και προσπαθήστε να καταλάβετε.
          Ήταν στο 1933. Ήμουν 20 ετών και σπούδαζα αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Ο άνθρωπος που με έστειλε για να μάθω περισσότερα για αυτό το σπίτι ήταν ο καθηγητής μου, ένας εκπληκτικός δάσκαλος, φιλόσοφος, ζωγράφος, ποιητής, τα πάντα εκτός από έναν αρχιτέκτονα με την κλασσική έννοια του όρου: Ο Δημήτρης Πικιώνης. Καθ’ οδόν, έκανα ερωτήσεις. Οι άνθρωποι απαντούσαν:

- Το σπίτι με τα αγάλματα; ... Αγάλματα; Γιατί όχι ! Τελικά κατάφερα να βρω το δρόμο για το σπίτι που ήταν πλήρως ενταγμένο στην ομορφιά του τοπίου. Είδα έναν γέρο παλιά αγρότη.

- Γεια σας.
Απάντησε καχύποπτα: - Γεια σου. Τι θέλεις;
- Είσαι ο ίδιος που έχτισε αυτό το σπίτι;
- Φυσικά, γκρινιάζει. Εδώ οι άνθρωποι φτιάχνουν μόνοι τους τα σπίτια τους.
- Αλλά οι άνθρωποι λένε ότι το σπίτι σας είναι διαφορετικό από τα άλλα.
- Φυσικά, απάντησε έκπληκτος, γιατί ο καθένας είναι διαφορετικός. Ίσως, εγώ είμαι περισσότερο, αυτό είναι όλο.

Το σπίτι του κατασκευάσθηκε με τους κυβισμούς να συνδέονται με επιτυχία σε ένα εναιίο σύνολο, με τα απλά ανοίγματα, τα παράθυρα, να τοποθετούνται ακριβώς όπου έπρεπε να είναι και με το κατάλληλο μέγεθος. Αλλά, επιπλέον, επειδή ήταν το σύμπαν του, η ζωή του, ο Ροδάκης είχε τοποθετήσει σε αυτό όλη την καρδιά του, την ψυχή και τη φαντασία του. Και πρόσθεσε, χωρίς να το συνειδητοποιεί, αυτό που χρειάζεται κτήριο για να γίνει «αρχιτεκτονική», αγάπη και ευαισθησία. Σε αυτή την επιτυχημένη διαδοχή των όγκων, που κυριαρχούσε στους εξωτερικούς χώρους, ο γέρος αγρότης είχε τοποθετήσει σε κάθε γωνία, κεφάλια, με άγριο πρόσωπο και μεγάλα μουστάκια, που κοιτούσαν μακριά στον ορίζοντα. Αυτά τα κεφάλια, τα είχε δημιουργήσει ο ίδιος. Απάντησα σε πολλές αυθόρμητες ερωτήσεις του. Ενόχλησαν το γέρο, γιατί αμφισβητούσαν τον αποκλειστικό τρόπο που σκεφτόταν. Αλλά σιγά - σιγά, η ψυχρότητά του λιγόστεψε και φάνηκε να γίνεται πιο φιλικός με μένα. Μαζί με ένα φλιτζάνι καφέ, άρχισε να μιλάει, να μου εξηγήσει πώς και γιατί είχε χτισμένο έτσι αυτό το σπίτι. Έτσι, ακούγοντάς τον, ανακάλυψα ένα θησαυρό φαντασίας και σκέψης, ό,τι για μένα αργότερα θα αποτελούσαν τα κύρια στοιχεία της αρχιτεκτονικής.

- Ξέρεις, τα κεφάλια που έχω τοποθετήσει εδώ, με τα μουστάκια και τα μεγάλα μάτια που κοιτάζουν προς τον ορίζοντα, είναι οι «φύλακες» του σπιτιού μου. Είναι Τούρκοι, κεφάλια Τούρκων. Ξέρεις, οι Τούρκοι είναι πολύ δυνατοί και προστατεύουν εμένα και την ιδιοκτησία μου.

Του έδειξα τέσσερα άλλα γλυπτά, τοποθετημένα πάνω απ’ την είσοδο: Ένα φίδι, ένα γουρούνι, ένα ρολόι και έναν αετό. - Τι συμβολίζουν;

- Αυτά είναι οι τέσσερις κολόνες (σ.σ. στηρίγματα) του σπιτιού μου. Το φίδι είναι η γνώση, ο χοίρος είναι η ευτυχία, το ρολόι είναι ο χρόνος και ο αετός η δύναμη. Αυτές οι τέσσερις δυνάμεις στηρίζουν υπόλοιπο σπίτι μου. Αν τις πάρεις μακριά, θα καταρρεύσει.

Το πατητήρι στη σημερινή εξωτερική του κατάσταση.

 Το σπίτι, που χωρίζεται σε χώρους εργασίας και σε βοηθητικούς χώρους ήταν πολύ λειτουργικό. Γύρω από την αυλή, υπήρχε ο μικρός στάβλος, το κοτέτσι, ο φούρνος, ο περιστερώνας, σχεδιασμένα χωρίς εξαιρέσεις με το ίδιο πνεύμα, με την ίδια φυσική ένταση να προσθέτει επιπλέον ποιότητα σε κάθε μέρος του. Για να ολοκληρώσει την ορθολογική ενότητα, πρόσθεσε το παράλογο: Μια Σφίγγα, εξίσου όμορφα σκαλισμένη, που δέσποζε στην αυλή. Υποσυνείδητα, αυτός ο αγρότης χωρίς κάποια εκπαίδευση, είχε ενσωματώσει το Δυτικό πνεύμα στο σπίτι του: Η σκέψη με το φίδι, το γουρούνι, το ρολόι και τον αετό, από την Ανατολή και το πάθος με το κεφάλι των Τούρκων και το μυστήριο της Αφρικής με τη Σφίγγα. Παρακάτω ήταν ο δρόμος, αλλά και ένα μικρό μονοπάτι, σκαμμένο με τσαπί και φτυάρι, μια επιλογή, που έδινε την εντύπωση ότι σε κάνει να καθυστερείς γύρω από το σπίτι προτού μπεις στο εσωτερικό του. Έκπληκτος, ρώτησα:

- Γιατί έχεις χαράξει αυτό το μονοπάτι; Κάθε φορά που έρχεσαι πίσω από την εργασία, επιβάλλεις στον εαυτό σας σε ένα επιπλέον άχρηστο δρόμο. Δεν είναι αυτό παράδοξο; Με κοίταξε ειρωνικά  και είπε:

- Μάθε πως όταν αγαπάς μια γυναίκα, την αγκαλιάζεις, τη σφίγγεις, τη φιλάς. Έτσι, εμένα μου αρέσει το σπίτι μου, σα να  ήταν μια γυναίκα. Και κάθε φορά που επιστρέφω σε αυτό το περιτριγυρίζω, το φιλάω, αντί να πάω κατ 'ευθείαν μέσα, βάναυσα, όπως εσείς νομίζεις ότι πρέπει να κάνω.

Μέσα στο σπίτι, κάθε μέρος έχει σχεδιαστεί με την ίδια φροντίδα, την ίδια ανησυχία. Ήταν μια στάση και άποψη, παρά ένα κοινό κτήριο.

- Το δωμάτιό μου, ξέρεις, είναι σημαντικό. Και γι 'αυτό, για να να πάω αυτό, έσκαψα τρία μικρά σκαλιά, δύσκολα στο κατέβασμα. Γιατί θα πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια να μπούμε μέσα σ’ ένα χώρο με τόση σημασία.

            Πέρασαν τα χρόνια. Ολοκλήρωσα τις σπουδές μου και άρχιζα να εργάζομαι (στην Αθήνα). Όταν μπορούσα, δεν παρέλειπα να περάσω να πω «γεια σου» στον γεωργό Ροδάκη, αφού γίναμε φίλοι. Την τελευταία φορά, ήταν το χειμώνα, πριν από τον πόλεμο. Ήταν κρύο και είχε πολύ αέρα. Βρήκα στο σπίτι την κόρη του, μια καθόλου ευχάριστη γυναίκα. Τη ρώτησα:

- Πού είναι ο γέρος;
- Δεν σηκώνεται από το κρεβάτι του. Μπορείς να πας.

Ο Ροδάκης ζεσταινόταν μπροστά από το τζάκι, ενώ σκάλιζε κάτι σε μια πέτρα. Τον κοίταξα με σεβασμό για λίγο σιωπηλά, πριν να του αρχίσω τη συζήτηση. Ένας είδος «τελετουργίας» άγνωστο στους Δυτικούς λαούς, που οι "βάρβαροι" μπαίνουν άμεσα στο θέμα και μιλούν πολύ γρήγορα. «Προσέγγισα» το Ροδάκη, όπως ο ίδιος το σπίτι του πριν να πάει μέσα.

- Γεια σου.
- Γεια σου.
                 Σιωπή ...
- Πώς είσαι?
- Καλά.
                 Σιωπή ...
- Με τι ασχολείσαι;  -  Ετοιμάζομαι για το ταξίδι ...

Και μου έδειξε ένα σκάφος που ζωγράφιζε πάνω από το τζάκι.
- … ναι, το μακρύ ταξίδι!

         Κατάλαβα. Προετοιμαζόταν να πεθάνει. Και μετά μια ακόμα μακρά σιωπή, καθώς τον αποχωρίστηκα. Όλη αυτήν την ώρα, τον έβλεπα να ακουμπά το χέρι του στο πωρόλιθο του τζακιού και με ένα μικρό μαχαίρι να σχεδιάζει το περίγραμμα των δακτύλων του. Έκανε γλυπτό το χέρι του. Αμέσως μετά, έκοψε τη σιωπή και είπε τα πιο θαυμαστά λόγια, που έχω ποτέ μου ακούσει.
          - Ξέρεις, όταν θα φύγω και οι φίλοι μου θα έρχονται να με χαιρετίσουν δε θα με βρίσκουν. Δεν είναι ευγενικό και δε θέλω να είναι έτσι. Γι’ αυτό αφήνω το χέρι μου. Και ίσως, αν επίσης και εσύ έρθεις να με δεις, θα βάλεις το χέρι σου πάνω στο σκαλισμένο δικό μου και θα πεις: "Γεια σου, Ροδάκη, πώς είσαι; ".

Το τζάκι με τα χέρια στο κουζινάκι - μετέπειτα αποθήκη. (φωτ. Νεκτ. Κουκούλης)

Ποτέ μου δεν τον ξαναείδα. Και μετά ήταν ο πόλεμος, η εξορία, η Γαλλία. Όσο το δυνατόν συντομότερα, πολύ καιρό αργότερα, γύρισα στην Ελλάδα με τη σύζυγο και τα παιδιά μου, για να τους δείξω Τόπους από τα νιάτα μου και χώρους όπου είχα νιώσει ευτυχία. Όταν είμαστε νέοι, ήμαστε πάντα ευτυχισμένοι! Ένα προσκύνημα στο ξεκινημά μου. Και φυσικά, είπα: "Θα πάμε στο σπίτι του Ροδάκη".

         Ήξερα πολύ καλά το δρόμο, αλλά χάθηκα. Τα πάντα ήταν διαφορετικά. Πολλές κατασκευές παντού. Το περιβάλλον μεταμορφώθηκε. Ταλαιπωρήθηκα για να βρω τον Τόπο. Το μονοπάτι είχε ξαναγίνει χώμα. Ένας συνηθισμένος δρόμος οδηγούσε σε ένα σχεδόν ερειπωμένο σπίτι. Τα κεφάλια των Τούρκων είχαν εξαφανιστεί. Ο χοίρος, ο αετός, το ρολόι και το φίδι, επίσης. Και η Σφίγγα, ακρωτηριαμένη, ήταν εγκαταλειμμένη σε μια γωνιά της αυλής.

Μια γυναίκα με πλησιάζει: - Τι κάνεις εδώ?

Την αναγνώρισα. Ήταν η κόρη του, μια σημαδεμένη από το χρόνο, γριά γυναίκα, πια.

- Θα ήθελα να ξαναδώ το σπίτι. Πώς είναι ο γέρος;
- Είναι νεκρός, εδώ και πολύ καιρό.
- Μπορώ να δω το υπνοδωμάτιο;
- Δεν υπάρχει πια υπνοδωμάτιο. Είναι αποθήκη για ξύλα.
- Επιτρέψτε μου να επιμείνω.

     Της έδωσα λίγα χρήματα, που γρήγορα τα έβαλε στην τσέπη της. Απομακρύναμε αποθηκευμένα ξύλα από το δωμάτιο και κατάφερα να φτάσω ως το τζάκι.

Το χέρι του ήταν εδώ. Έβαλα πάνω το δικό μου...

Το σχετικό βιβλίο (αρχείο Fracnois Martin)

 

* Για την δημοσίευση του άγνωστου, σχετικά, αυτού ντοκουμέντου ευχαριστώ το Γάλλο αρχιτέκτονα Κο Francois Martin. Ένα σύντομο ιστορικό για το μνημείο αυτό, που δυστυχώς έχει εγκαταληφθεί στην τύχη του και πολλά άλλα χρήσιμα σχετικά θέματα θα βρείτε στο ιστολόγιό μου "ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΡΟΔΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ", όπου και δημοσιεύτηκε επίσης αυτό το άρθρο ( http://spitirodaki.blogspot.gr/ )..

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ (πλην του Γ. Κανδύλη): Νεκτάριος Γ. Κουκούλης