"Η ΑΝΑΛΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ" - Αναδημοσίευση κειμένου του αρχιτέκτονα Γ. Κανδύλη από τα γαλλικά (upd)

Γ. Κανδύλης

Το 1977, ο διεθνούς φήμης αρχιτέκτοντας Γεώργιος Κανδύλης δημοσίευσε σε βιβλίο του για το ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΡΟΔΑΚΗ (εικόνα 5) το ακόλουθο κείμενο, που εξιστορεί τη σχέση του με τον πετρά και αργότη του Μεσαγρού Αλέξανδρο Ροδάκη, που το σπίτι του και ο τρόπος και η σκέψη με τη οποία το έχτισε το έχει καταστήσει διεθνώς γνωστό μνημείο λαϊκής αρχιτεκτονικής. Η γνωριμία αυτή ξεκίνησε το 1933 και τέλειωσε λίγο πριν το Β΄Παγκ. Πόλεμο. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται σε όσο το δυνατό πιο πιστή μετάφραση, σύμφωνα με την οποία έχει και τον τίτλο:

ΧΤΙΣΤΕ ΤΟ "ΖΩΝΤΑΝΟ" [Build it live]



Το πατητήρι (φωτ. Νεκτ. Κουκούλης)

     Μια ώρα από τον Πειραιά, κάπου στο νησί της Αίγινας, ένας γεωργός, που ονομάζεται Ροδάκης, έχει χτίσει ένα σπίτι με τα χέρια του. Το σπίτι είναι χωροθετημένο στη μέση των αμπελιών, στους λόφους, με θέα πέρα προς τη θάλασσα. Πηγαίνετε να το δείτε, ανοίξτε τα μάτια σας και προσπαθήστε να καταλάβετε.
          Ήταν στο 1933. Ήμουν 20 ετών και σπούδαζα αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Ο άνθρωπος που με έστειλε για να μάθω περισσότερα για αυτό το σπίτι ήταν ο καθηγητής μου, ένας εκπληκτικός δάσκαλος, φιλόσοφος, ζωγράφος, ποιητής, τα πάντα εκτός από έναν αρχιτέκτονα με την κλασσική έννοια του όρου: Ο Δημήτρης Πικιώνης. Καθ’ οδόν, έκανα ερωτήσεις. Οι άνθρωποι απαντούσαν:

- Το σπίτι με τα αγάλματα; ... Αγάλματα; Γιατί όχι ! Τελικά κατάφερα να βρω το δρόμο για το σπίτι που ήταν πλήρως ενταγμένο στην ομορφιά του τοπίου. Είδα έναν γέρο παλιά αγρότη.

- Γεια σας.
Απάντησε καχύποπτα: - Γεια σου. Τι θέλεις;
- Είσαι ο ίδιος που έχτισε αυτό το σπίτι;
- Φυσικά, γκρινιάζει. Εδώ οι άνθρωποι φτιάχνουν μόνοι τους τα σπίτια τους.
- Αλλά οι άνθρωποι λένε ότι το σπίτι σας είναι διαφορετικό από τα άλλα.
- Φυσικά, απάντησε έκπληκτος, γιατί ο καθένας είναι διαφορετικός. Ίσως, εγώ είμαι περισσότερο, αυτό είναι όλο.

Το σπίτι του κατασκευάσθηκε με τους κυβισμούς να συνδέονται με επιτυχία σε ένα εναιίο σύνολο, με τα απλά ανοίγματα, τα παράθυρα, να τοποθετούνται ακριβώς όπου έπρεπε να είναι και με το κατάλληλο μέγεθος. Αλλά, επιπλέον, επειδή ήταν το σύμπαν του, η ζωή του, ο Ροδάκης είχε τοποθετήσει σε αυτό όλη την καρδιά του, την ψυχή και τη φαντασία του. Και πρόσθεσε, χωρίς να το συνειδητοποιεί, αυτό που χρειάζεται κτήριο για να γίνει «αρχιτεκτονική», αγάπη και ευαισθησία. Σε αυτή την επιτυχημένη διαδοχή των όγκων, που κυριαρχούσε στους εξωτερικούς χώρους, ο γέρος αγρότης είχε τοποθετήσει σε κάθε γωνία, κεφάλια, με άγριο πρόσωπο και μεγάλα μουστάκια, που κοιτούσαν μακριά στον ορίζοντα. Αυτά τα κεφάλια, τα είχε δημιουργήσει ο ίδιος. Απάντησα σε πολλές αυθόρμητες ερωτήσεις του. Ενόχλησαν το γέρο, γιατί αμφισβητούσαν τον αποκλειστικό τρόπο που σκεφτόταν. Αλλά σιγά - σιγά, η ψυχρότητά του λιγόστεψε και φάνηκε να γίνεται πιο φιλικός με μένα. Μαζί με ένα φλιτζάνι καφέ, άρχισε να μιλάει, να μου εξηγήσει πώς και γιατί είχε χτισμένο έτσι αυτό το σπίτι. Έτσι, ακούγοντάς τον, ανακάλυψα ένα θησαυρό φαντασίας και σκέψης, ό,τι για μένα αργότερα θα αποτελούσαν τα κύρια στοιχεία της αρχιτεκτονικής.

- Ξέρεις, τα κεφάλια που έχω τοποθετήσει εδώ, με τα μουστάκια και τα μεγάλα μάτια που κοιτάζουν προς τον ορίζοντα, είναι οι «φύλακες» του σπιτιού μου. Είναι Τούρκοι, κεφάλια Τούρκων. Ξέρεις, οι Τούρκοι είναι πολύ δυνατοί και προστατεύουν εμένα και την ιδιοκτησία μου.

Του έδειξα τέσσερα άλλα γλυπτά, τοποθετημένα πάνω απ’ την είσοδο: Ένα φίδι, ένα γουρούνι, ένα ρολόι και έναν αετό. - Τι συμβολίζουν;

- Αυτά είναι οι τέσσερις κολόνες (σ.σ. στηρίγματα) του σπιτιού μου. Το φίδι είναι η γνώση, ο χοίρος είναι η ευτυχία, το ρολόι είναι ο χρόνος και ο αετός η δύναμη. Αυτές οι τέσσερις δυνάμεις στηρίζουν υπόλοιπο σπίτι μου. Αν τις πάρεις μακριά, θα καταρρεύσει.

Το πατητήρι στη σημερινή εξωτερική του κατάσταση.

 Το σπίτι, που χωρίζεται σε χώρους εργασίας και σε βοηθητικούς χώρους ήταν πολύ λειτουργικό. Γύρω από την αυλή, υπήρχε ο μικρός στάβλος, το κοτέτσι, ο φούρνος, ο περιστερώνας, σχεδιασμένα χωρίς εξαιρέσεις με το ίδιο πνεύμα, με την ίδια φυσική ένταση να προσθέτει επιπλέον ποιότητα σε κάθε μέρος του. Για να ολοκληρώσει την ορθολογική ενότητα, πρόσθεσε το παράλογο: Μια Σφίγγα, εξίσου όμορφα σκαλισμένη, που δέσποζε στην αυλή. Υποσυνείδητα, αυτός ο αγρότης χωρίς κάποια εκπαίδευση, είχε ενσωματώσει το Δυτικό πνεύμα στο σπίτι του: Η σκέψη με το φίδι, το γουρούνι, το ρολόι και τον αετό, από την Ανατολή και το πάθος με το κεφάλι των Τούρκων και το μυστήριο της Αφρικής με τη Σφίγγα. Παρακάτω ήταν ο δρόμος, αλλά και ένα μικρό μονοπάτι, σκαμμένο με τσαπί και φτυάρι, μια επιλογή, που έδινε την εντύπωση ότι σε κάνει να καθυστερείς γύρω από το σπίτι προτού μπεις στο εσωτερικό του. Έκπληκτος, ρώτησα:

- Γιατί έχεις χαράξει αυτό το μονοπάτι; Κάθε φορά που έρχεσαι πίσω από την εργασία, επιβάλλεις στον εαυτό σας σε ένα επιπλέον άχρηστο δρόμο. Δεν είναι αυτό παράδοξο; Με κοίταξε ειρωνικά  και είπε:

- Μάθε πως όταν αγαπάς μια γυναίκα, την αγκαλιάζεις, τη σφίγγεις, τη φιλάς. Έτσι, εμένα μου αρέσει το σπίτι μου, σα να  ήταν μια γυναίκα. Και κάθε φορά που επιστρέφω σε αυτό το περιτριγυρίζω, το φιλάω, αντί να πάω κατ 'ευθείαν μέσα, βάναυσα, όπως εσείς νομίζεις ότι πρέπει να κάνω.

Μέσα στο σπίτι, κάθε μέρος έχει σχεδιαστεί με την ίδια φροντίδα, την ίδια ανησυχία. Ήταν μια στάση και άποψη, παρά ένα κοινό κτήριο.

- Το δωμάτιό μου, ξέρεις, είναι σημαντικό. Και γι 'αυτό, για να να πάω αυτό, έσκαψα τρία μικρά σκαλιά, δύσκολα στο κατέβασμα. Γιατί θα πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια να μπούμε μέσα σ’ ένα χώρο με τόση σημασία.

            Πέρασαν τα χρόνια. Ολοκλήρωσα τις σπουδές μου και άρχιζα να εργάζομαι (στην Αθήνα). Όταν μπορούσα, δεν παρέλειπα να περάσω να πω «γεια σου» στον γεωργό Ροδάκη, αφού γίναμε φίλοι. Την τελευταία φορά, ήταν το χειμώνα, πριν από τον πόλεμο. Ήταν κρύο και είχε πολύ αέρα. Βρήκα στο σπίτι την κόρη του, μια καθόλου ευχάριστη γυναίκα. Τη ρώτησα:

- Πού είναι ο γέρος;
- Δεν σηκώνεται από το κρεβάτι του. Μπορείς να πας.

Ο Ροδάκης ζεσταινόταν μπροστά από το τζάκι, ενώ σκάλιζε κάτι σε μια πέτρα. Τον κοίταξα με σεβασμό για λίγο σιωπηλά, πριν να του αρχίσω τη συζήτηση. Ένας είδος «τελετουργίας» άγνωστο στους Δυτικούς λαούς, που οι "βάρβαροι" μπαίνουν άμεσα στο θέμα και μιλούν πολύ γρήγορα. «Προσέγγισα» το Ροδάκη, όπως ο ίδιος το σπίτι του πριν να πάει μέσα.

- Γεια σου.
- Γεια σου.
                 Σιωπή ...
- Πώς είσαι?
- Καλά.
                 Σιωπή ...
- Με τι ασχολείσαι;  -  Ετοιμάζομαι για το ταξίδι ...

Και μου έδειξε ένα σκάφος που ζωγράφιζε πάνω από το τζάκι.
- … ναι, το μακρύ ταξίδι!

         Κατάλαβα. Προετοιμαζόταν να πεθάνει. Και μετά μια ακόμα μακρά σιωπή, καθώς τον αποχωρίστηκα. Όλη αυτήν την ώρα, τον έβλεπα να ακουμπά το χέρι του στο πωρόλιθο του τζακιού και με ένα μικρό μαχαίρι να σχεδιάζει το περίγραμμα των δακτύλων του. Έκανε γλυπτό το χέρι του. Αμέσως μετά, έκοψε τη σιωπή και είπε τα πιο θαυμαστά λόγια, που έχω ποτέ μου ακούσει.
          - Ξέρεις, όταν θα φύγω και οι φίλοι μου θα έρχονται να με χαιρετίσουν δε θα με βρίσκουν. Δεν είναι ευγενικό και δε θέλω να είναι έτσι. Γι’ αυτό αφήνω το χέρι μου. Και ίσως, αν επίσης και εσύ έρθεις να με δεις, θα βάλεις το χέρι σου πάνω στο σκαλισμένο δικό μου και θα πεις: "Γεια σου, Ροδάκη, πώς είσαι; ".

Το τζάκι με τα χέρια στο κουζινάκι - μετέπειτα αποθήκη. (φωτ. Νεκτ. Κουκούλης)

Ποτέ μου δεν τον ξαναείδα. Και μετά ήταν ο πόλεμος, η εξορία, η Γαλλία. Όσο το δυνατόν συντομότερα, πολύ καιρό αργότερα, γύρισα στην Ελλάδα με τη σύζυγο και τα παιδιά μου, για να τους δείξω Τόπους από τα νιάτα μου και χώρους όπου είχα νιώσει ευτυχία. Όταν είμαστε νέοι, ήμαστε πάντα ευτυχισμένοι! Ένα προσκύνημα στο ξεκινημά μου. Και φυσικά, είπα: "Θα πάμε στο σπίτι του Ροδάκη".

         Ήξερα πολύ καλά το δρόμο, αλλά χάθηκα. Τα πάντα ήταν διαφορετικά. Πολλές κατασκευές παντού. Το περιβάλλον μεταμορφώθηκε. Ταλαιπωρήθηκα για να βρω τον Τόπο. Το μονοπάτι είχε ξαναγίνει χώμα. Ένας συνηθισμένος δρόμος οδηγούσε σε ένα σχεδόν ερειπωμένο σπίτι. Τα κεφάλια των Τούρκων είχαν εξαφανιστεί. Ο χοίρος, ο αετός, το ρολόι και το φίδι, επίσης. Και η Σφίγγα, ακρωτηριαμένη, ήταν εγκαταλειμμένη σε μια γωνιά της αυλής.

Μια γυναίκα με πλησιάζει: - Τι κάνεις εδώ?

Την αναγνώρισα. Ήταν η κόρη του, μια σημαδεμένη από το χρόνο, γριά γυναίκα, πια.

- Θα ήθελα να ξαναδώ το σπίτι. Πώς είναι ο γέρος;
- Είναι νεκρός, εδώ και πολύ καιρό.
- Μπορώ να δω το υπνοδωμάτιο;
- Δεν υπάρχει πια υπνοδωμάτιο. Είναι αποθήκη για ξύλα.
- Επιτρέψτε μου να επιμείνω.

     Της έδωσα λίγα χρήματα, που γρήγορα τα έβαλε στην τσέπη της. Απομακρύναμε αποθηκευμένα ξύλα από το δωμάτιο και κατάφερα να φτάσω ως το τζάκι.

Το χέρι του ήταν εδώ. Έβαλα πάνω το δικό μου...

Το σχετικό βιβλίο (αρχείο Fracnois Martin)

 

* Για την δημοσίευση του άγνωστου, σχετικά, αυτού ντοκουμέντου ευχαριστώ το Γάλλο αρχιτέκτονα Κο Francois Martin. Ένα σύντομο ιστορικό για το μνημείο αυτό, που δυστυχώς έχει εγκαταληφθεί στην τύχη του και πολλά άλλα χρήσιμα σχετικά θέματα θα βρείτε στο ιστολόγιό μου "ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΡΟΔΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ", όπου και δημοσιεύτηκε επίσης αυτό το άρθρο ( http://spitirodaki.blogspot.gr/ )..

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ (πλην του Γ. Κανδύλη): Νεκτάριος Γ. Κουκούλης

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΕΝOΡΙΑΚΟΥ ΝΑΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΣΑΣ ΜΕΣΑΓΡΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

«Η ΠΟΛΗ ΕΠΕΣΕ»! Η είδηση της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης έπεσε σαν κεραυνός. Σαν τον άνεμο διαδόθηκε απ’ άκρου σ’ άκρο της κάποτε δοξασμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι περισσότερες περιοχές της τώρα πια  είχαν κατακτηθεί είτε από τους Οθωμανούς είτε από Λατίνους στα νησιά και Πελοπόννησο κυρίως. Η μεγαλύτερη και πιο συγκινητική καταστροφή για τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.

      Εκεί απ’ την Πόλη που μετρούσε τους νεκρούς της, άγνωστο πώς, μα σί- γουρα με μύριες δυσκολίες και κινδύνους, τέσσερις οικογένειες κατάφεραν να γλιτώσουν. Καμιά ιστορική πηγή δεν αναφέρει ποιοι ήταν. Ένα όμως είναι σί- γουρο: Ότι ήταν ευσεβείς. Γιατί, μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντα φρόντισαν να σώσουν την εικόνα της Παναγιάς, αγιογραφημένη σε πευκίσιο ξύλο. Αρχικά κρύφτηκαν μάλλον σε σπηλιές και την κατάλληλη  στιγμή έφυγαν για μακριά.

Μετά από ταλαιπωρίες δυο και παραπάνω χρόνων, σε στεριά και σε θάλασσα, ο βοριάς τους έφερε στη βορινή ακτή της Αίγινας, που εκείνα τα χρόνια βρισκόταν υπό Βενετική κυριαρχία. Ο φόβος των πειρατών τους ώθησε στο εσωτερικό του νησιού, στο Μεσαγρό, καλά προφυλαγμένη περιοχή με βουνά τριγύρω, εύφορη και καταπράσινη. Στην κορφή του λοφίσκου του «Κρόκου» διάλεξαν να εγκατασταθούν. Εκεί κοντά στη στράτα των κανατά- δων που μάζευαν αργιλόχωμα από τον κοντινό απόκρημνο λόφο, κοντά στη στράτα των λιγοστών χωρικών που πήγαιναν για νερό στις πηγές της ρεματιάς, κοντά στη δημοσιά που οδηγούσε απ’ τη Χώρα στη θάλασσα.

       Μετά τις πρώτες φροντίδες της εγκατάστασης, μέλημά τους  να χτίσουν σπίτι για την Παναγιά τους, που με σεβασμό έφεραν απ’ τα πατρώα εδάφη. Έχτισαν, λοιπόν, στο λόφο ένα βυζαντινό μικρό εξωκκλήσι. Με πορφύρα έγραψαν στην εικόνα «Μήτηρ Θεού η εν τω σπηλαίω» για να θυμούνται τον αγώνα και τη σωτηρία τους που χρωστούσαν σ’ αυτήν. Αριστερά και δεξιά στο ιερό αγιογράφησαν το Χριστό και την Παναγιά στο φρέσκο σοβάτισμα. Γι’ αυτό το ξωκκλήσι πήρε απ’ τους ιδρυτές του ή αργότερα απ’ τους ντόπιους την ονομασία «Πολίτισσα». Σε πρόσφατη ανακαίνιση του Ναού αποκαλύφθηκε πάνω από την πρώτη είσοδο και τοιχογραφία βυζαντινού Σταυρού.

 

     Σε λίγα χρόνια, βρήκαν το νησί μεγάλες συμφορές. Το 1537 ισοπεδώθηκε από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα. Κανείς δεν ξέρει τι απέγιναν εκείνοι οι «αοίδιμοι» κτήτορες ή τα παιδιά τους. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι όλοι οι άντρες του νησιού σφαγιάστηκαν ενώ 6000 γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Η Παναγιά η Πολίτισσα, όμως, σώθηκε. Ήταν Θεού θέλημα και πρόνοια κάποιων πιστών σίγουρα. Η εικόνα βγήκε απ’ την καταστροφή κομμένη στα δυο αλλά επισκευάστηκε. Ακολουθεί ιστορική σιγή 100 περ. χρόνων για ολόκληρο το νησί.

      Τα πρώτα ιστορικά στοιχεία δείχνουν θρησκευτική δραστηριότητα και ακμή του Ναού στα μέσα του 17^ου αιώνα, μετά τα 1650. Από τότε χρονολογείται η εικόνα της Κοίμησης, στοιχείο που αποδεικνύει ότι τότε ανοικοδομήθηκε η Πολίτισσα. Στο ιερό αγιογραφήθηκε νέα Παναγιά στη θέση της πρώτης, και σώζεται ως σήμερα. Το 1713 αγιογραφούνται οι επιβλητικές, πράγματι, εικόνες του τέμπλου και το 1721 η εικόνα του Αγ. Δημητρίου. Το 1722 κάτοικοι της περιοχής επισκέφτηκαν τους Αγ. Τόπους και αφιέρωσαν στην Πολίτισσα ιερό Αντιμήνσιο καθαγιασμένο από τον πατριάρχη Άνθιμο, που φυλάσσεται ως σήμερα. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, είναι το όνομα ενός απ’ τους πρώτους εφημέριους, γύρω στα 1750, που βρέθηκε γραμμένο στην εικόνα του Προδρόμου. Ήταν ο παπα-Βασίλης Πρωτόπαπας Σολωμός. Το όνομά του διασταυρώνεται και από πωλητήριο συμβόλαιο του 1791, όπου αναφέρεται ότι πέθανε και την περιουσία του διαχειριζόταν η πρεσβυτέρα Μάλτα. Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται και ο Αναγνώστης Σολωμός.. Αξίζει να αναφέρουμε ότι μέλη της οικογένειας Σολωμού ανακαίνισαν και το 1674 τον Αϊ-Θανάση του Κοιμητηρίου, και ο Παρθένιος Σολωμός αναφέρεται ως ηγού- μενος της Μονής Χρυσολεόντισσας σε επιγραφές που έχουν βρεθεί. Σίγουρα η οικογένεια αυτή διαδραμάτισε ιστορικό ρόλο για το χωριό,  ενώ απόγονοί της έχουν και σήμερα περιουσία στην ίδια  περιοχή Κρόκου και στους πρόποδες της Παληαχώρας. Στο δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα και αρχές 20^ου, σημαντικό ρόλο έπαιξε και η οικογένεια Βελωτά, δυο μέλη της οποίας διετέλεσαν εφημέριοι, αλλά και έκανε δωρεά του οικόπεδου γύρω από το Ναό.  

       Στα τέλη του 18^ου αιώνα οι Αιγινήτες εγκατέλειψαν την Παληαχώρα. Από τότε σιγά-σιγά η ζωή του χωριού ξεδιπλώθηκε γύρω απ’ το λόφο της Πολίτισσας. Κοντά έγινε το κοιμητήρι, ενώ αργότερα χτίστηκε και το σχολείο. Η ενορία μας ήταν και η πρώτη έδρα Αυτοδιοίκησης, στα πρώτα ελεύθερα χρόνια, όπως αποδεικνύουν τα πρακτικά εκλογών για πληρεξούσιους στις πρώτες Εθνοσυνελεύσεις, που έχουν δημοσιευτεί από τον Αντώνη Λιγνό κα.

• ΠΡΟ ΤΟΥ 1933

Βασίλειος Σολωμός (18^ος  αιώνας)
Κηρ. Βελωτάς (19^ος  αιώνας)
Γεώργιος Κηρύκος (19^ος αιώνας)
Νικολής Βελωτάς   (αρχές 20^ου αιώνα)
Κωνσταντίνος
Δημήτριος
Διανέλος
Διονύσιος
Ιωάννης
Φιλόθεος
Γερβάσιος

• ΜΕΤΑ ΤΟ 1933

- Ζαχαρίας Μουτάφης (1933 - 1939)
- Σπυρίδων Γιαννούλης (1940 - 1950)
-  (1950 - 1954: δεν υπήρχε μόνιμος εφημέριος)
- Πέτρος Παπαδάκης (1954 - 1967)
- Χρήστος Παπαγεωργίου (1967 - 1971)
- Νείλος Σωτηρόπουλος (δεκαετίες 70-80 για δυο διαστή­ματα)
-  Στυλιανός Καμαράτος (1984 - 1987)
-  Μιχαήλ Τζίτζης, σήμερα εφημέριος Αγίων Ασωμάτων (1987 - 1988 και παλιότερα μικρά διαστήματα)
- Κυριακάκος Βασίλειος, ο σημερινός εφημέριος (από 1-11-1988 ...)

      Η Πολίτισσα συνεχίζει την πορεία της στο χρόνο, λατρεμένη από τους πιστούς. Όλοι οι εφημέριοι και τα Εκκλησιαστικά Συμβούλια ακούραστα διακονούν, φροντίζουν και εξωραΐζουν το Ναό με σεβασμό στην ιστορία του. Τα ιστορικά στοιχεία κι οι άγραφες παραδόσεις κατατάσσουν τον Ενοριακό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, μαζί με την Ομορφοκκλησιά, τη Χρυσολεόντισσα και ορισμένους ναούς της Παληαχώρας, στα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Αίγινας και της Αττικής. Οι κάτοικοι του Μεσαγρού με την ευλάβεια και τη νοικοκυροσύνη που τους διακρίνει θα συνεχίσουν να φροντίζουν και να λατρεύουν με άσβηστη πίστη την Πολίτισσα στον ιστορικό ναό, τελώντας κάθε τέλος Αυγούστου και την ξεχωριστή εορτή της. Μέσω του διαδικτυακού συνδέσμου (link) που υπάρχει στη βιβλιογραφία, μπορείτε να ακούσετε και το απολυτίκιό της. Η Παναγιά ας αναπαύει τις ψυχές εκείνων που έβαλαν το πρώτο λιθάρι και έχτισαν το Ναό της και ας προστατεύει όλους μας.   

 

Νεκτάριος Κουκούλης - Δάσκαλος

 

(Η αρχική μορφή αυτού του κειμένου ανακοινώθηκε στις 10 Αυγούστου 1997, στο Πνευματικό Κέντρο Μεσαγρού, σε ομιλία μου στην επετειακή εκδήλωση της τότε Κοινότητας "ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ", για τα 550 χρόνια του Ναού. Η έρευνά μου συνεχίστηκε και συνεχίζεται. Το 2006 εκδόθηκε το ομώνυμο βιβλίο (εικόνα) του οποίου η πρώτη παρουσίαση έγινε κατά τον Εορτασμό της Πολίτισσας στις 30 Αυγούστου 2006 και ακολούθησε άλλη μια στο Πνευματικό Κέντρο Κυψέλης.)    

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ:

1) Το ομώνυμο βιβλίο του γράφοντος (εικόνα)

2) Αρχείο Κοινότητας Μεσαγρού

3) Αρχείο Ενορίας Μεσαγρού

4) Δημοσιεύματα του "Κήρυκος της Αιγίνης"

5) ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΣΑΣ (ακολουθήστε το σύνδεσμο)

 

ΑΝΕΥΡΕΣΙΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΕΙΣ ΑΙΓΙΝΑΝ (18.10.1901)

ΕΦΗΜΕΡΙΣ "ΑΣΤΥ", 18 Οκτωβρίου 1901 (ΑΡ. Φ. 3932)

 
"Εἰς τὴν θέσιν Παλαιὰ Χώρα τῆς Αἰγίνης χωρικὸς καλλιεργῶν τὸν ἀγρόν του ἀνεῦρεν ἀνάγλυφον εἰκονίζον οἰκογένειαν, προσφέρουσαν θυσίαν εἰς τὴν θεὰν Ἄρτεμιν. Ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖται ἀπὸ 6 ἄτομα, ἐκ τῶν ὁποίων τὸ ἓν φέρει πρὸς θυσίαν ἔλαφον καὶ τὸ ἄλλο νῆσσαν, διακρίνεται δὲ καθαρῶς ὁ βωμὸς καὶ παρ’ αὐτὸν ἡ θεὰ Ἄρτεμις. Κατὰ τὴν γνώμην τῶν ἐπιφανῶν ἀρχαιολόγων, τοῦ κ. Φουρτβαῖγκλερ, τοῦ ἐνεργοῦντος τὰς ἐν Αἰγίνῃ ἀνασκαφάς, καὶ τοῦ κ. Βίντε, ἐνεργήσαντος τὰς ἐν Πόρῳ, τὸ ἀνάγλυφον τοῦτο ἔχει μεγίστην σπουδαιότητα, εἶνε δὲ θαυμασίας τέχνης τοῦ 5ου αἰῶνος π. Χ. Ὁ ἐξιχνιάσας τὴν ἀνεύρεσιν κ. Πελεκᾶνος, ἐπιμελητὴς τῶν ἀρχαιοτήτων, ἐξηνάγκασε τὸν ἰδιοκτήτην νὰ ὑποβάλῃ τὴν δέουσαν δήλωσιν ὅπως διασωθῇ τοῦτο."

(ΠΗΓΗ: http://openarchives.gr )

ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΩΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ’50

    Μια φιλία έκανε την Αίγινα να φιλοξενήσει δυο θεατρικές πρωτιές, στη δεκαετία του 1950. Πρωταγωνιστές της φιλίας αυτής  οι: Μάνος Χατζιδάκις, Σπύρος Βασιλείου, Ραλλού Μάνου και Κωστής Λειβαδέας αλλά και άλλοι. 

ΤΟ ΧΟΡΟΔΡΑΜΑ "ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΣΥΑ" ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ

 

   «Το πρωινό εκείνης της καλοκαιριάτικης ημέρας, όλων των ειδών τα πλεούμενα μπήκαν σ' ενέργεια: Σε μια θαυμάσια ελληνική ακρογιαλιά, στην Αγία Μαρίνα της Αίγινας. Ολος αυτός ο κόσμος επρόκειτο να παρακολουθήσει εντός ολίγου ένα γνήσιο ελληνικό χορόδραμα, γέννημα της μυθολογίας μας, τον «Μαρσύα». Βαθιά σιωπή απλώθηκε όταν οι πρώτες νότες της γοητευτικής μουσικής του Μάνου Χατζιδάκι εσκέπασαν τους ήχους της θάλασσας και της στεριάς. Κι ήρθε τότε απότομο και παρατεταμένο το χειροκρότημα του κόσμου. Μες σ' αυτό το θερμό χειροκρότημα γεννήθηκε το «Ελληνικό Χορόδραμα»...» έγραφε η Ραλλού Μάνου τον Ιούλιο του 1950.

   Το 1950 έχει καταγραφεί ως μια πολύ σημαντική χρονιά στην καθολικότερη εξέλιξη του χορού στην Ελλάδα. Σε εκδρομή της Περιηγητικής Λέσχης στην Αγ. Μαρίνα Αίγινας, το βραδάκι, στο μώλο, οι εκδρομείς παρακολουθούν ένα χορόδραμα. Τον Μαρσύα με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι σε χορογραφία Ραλλούς Μάνου που ερμηνεύει και τον φερώνυμο ρόλο και τη συμμετοχή μαθητριών της Σχολής χορού της. Το Απόλλωνα υποδύθηκε η Αλέκα Κατσέλη. Τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη. Συνεργάτες ήταν οι Αλέξης Σολωμός και Πέλος Κατσέλης. Εδώ ακριβώς ξεκίνησε η ιδέα και η γένεση του Ομίλου «Ελληνικό Χορόδραμα», όπως έγραφε η ίδια η πρωταγωνίστρια στις αναμνήσεις της.    Σύμφωνα τη Μυθολογία ο Μαρσύας, ένας σάτυρος από τη Φρυγία, ήταν δεξιοτέχνης στον αυλό και προκάλεσε το θεό Απόλλωνα σε σύγκριση της μουσικής τους τέχνης. Ο Απόλλωνας έπαιξε λύρα. Οι Μούσες και ο Μίδας, που ήταν κριτές της μονομαχίας, ανέδειξαν νικητή τον Θεό. Ο Μαρσύας γδάρθηκε ζωντανός, ως τιμωρία για την ύβρη που διέπραξε προκαλώντας τον. Το αίμα του σχημάτισε ομώνυμο ποταμό.

 

 

Στη θεατρική διασκευή, όπως διαβάζουμε στην επίσημη ιστοσελίδα του Χατζιδάκη: «Ο ΜΑΡΣΥΑΣ παίζει με τον αυλό που άφησε η Αθηνά και μαγεύει τους συντρόφους του. Παρασυρμένος απ΄ την δύναμη του, προκαλεί τον Απόλλωνα-Ήλιο και φωνάζει τις Νύμφες να χορέψουν μαζί του. Ο Απόλλων θυμωμένος φωνάζει την δική του ακολουθία, τις Μούσες, που έρχονται να κρίνουν τον αγώνα. Ο Απόλλων παίζει τόσο ωραία, που οι Νύμφες ανησυχούν για το αποτέλεσμα. Ο Μαρσύας απαντά μ΄ ένα ξέφρενο χορό. Τώρα οι Μούσες θ΄ αποφασίσουν. Ο Μαρσύας χάνει και σε λίγο ξεψυχά. Οι Νύμφες θρηνούν τον νεκρό Μαρσύα...
Απ΄ τα δάκρυα τους θα γεννηθεί ένας ποταμός, μια βαθιά θάλασσα να τον περιέχει...» .  

Ο «ΟΡΕΣΤΗΣ» ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΣΤΟ ΑΛΣΥΛΛΙΟ ΤΗΣ ΚΟΛΟΝΑΣ

Ας μεταφερθούμε τώρα έξι χρόνια μετά, στις 1/6/1950 στο Αλσύλλιο της Κολώνας, όπου, αν και  ερασιτεχνικός θίασος είχε παρουσιάσει τον Ορέστη, στις 11/4/1940 στο θέατρο «Ολύμπια» της Αθήνας, με πρωταγωνιστή ένα ακόμα μέλος της παρέας που αναφέραμε παραπάνω, έμελε να παιχτεί για πρώτη φορά επίσημα από επαγγελματικό θίασο η τραγωδία του Ευριπίδη «ΟΡΕΣΤΗΣ». Αξέχαστη θα μείνει στους εκδρομείς εκείνης της ημέρας και στους Αιγινήτες θεατές η παράσταση από τον «Όμιλο Αρχαίας Τραγωδίας Κωστή Λειβαδέα». Πρωταγωνιστούσε εκείνος και η υπόλοιπη διανομή των ρόλων ήταν:  Ελένη: Αλίκη Κιτσίκη. Ερμιόνη: Φραντσέσκα Αλεξάνδρου. Μενέλαος: Νίκος Δενδρινός. Τυνδάρεως: Δημήτρης Κούκης. Πυλάδης: Λάμπρος Κοτσίρης. Άγγελος: Σπύρος Κωνσταντόπουλος. Φρύγας: Ντίνος Σιδερίδης. Απόλλωνας: Βασίλης Μαυρομάτης. Χορός: Μπέμπη Μωραϊτοπούλου (κορυφαία), Κατερίνα Γιουλάκη, Σούλα Αθανασιάδου, Γιάννα Ολυμπίου, Μαρία Ζαφειράκη, Κική Ζάκκα, Μαρία Λήδα.

 

   Ως ιστορικά στοιχεία να αναφέρουμε ότι  «Ορέστης» είναι ο τίτλος τραγωδίας που έγραψε ο Ευριπίδης και διδάχτηκε (παίχτηκε) το 408 πΧ. Σύμφωνα με τη υπόθεση, ο Τυνδάρεως κατηγορεί ενώπιον των Αργείων τον εγγονό του Ορέστη ως μητροκτόνο, ενώ εκείνος εις μάτην εκλιπαρεί την βοήθεια του θείου του, Μενέλαου, γι΄ αυτό και αποφασίζει να τον εκδικηθεί δολοφονώντας την σύζυγό του Ελένη. Την εκτέλεση όμως αυτής της εκδίκησης κωλύει ο Απόλλωνας. Τελικά αντί ενός φόνου τελούνται δυο γάμοι, του Ορέστη με την Ερμιόνη, και του εξάδελφού του Πυλάδη με την αδελφή του Ηλέκτρα.

Νεκτ. Γ. Κουκούλης, δάσκαλος (M.ed.)

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

1)      «Αρχείο Ραλλούς Μάνου: H ζωή και το έργο της», εκδόσεις «Έφεσος», επιμέλεια  
Χρυσοθέμιδος Σταματοπούλου-Βασιλάκου και Ομάδας Θεατρολόγων, Αθήνα 2005.
2)      Επίσημη ιστοσελίδα «Μάνος Χατζιδάκις».
3)      Επίσημη ιστοσελίδα Σχολής Χορού «Ραλλού Μάνου».
4)      Διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια «ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ».
5)      «Σε ρυθμούς αναδιοργάνωσης», Ανδρ. Ρικάκης, εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ένθετο  επτά ΗΜΕΡΕΣ, 21.11.1999 (προσπελάστηκε μέσω του ιστολογίου «ΑΝΕΜΟΥΡΙΟΝ»).
6)      Ψηφιακά αρχεία «OPEN ARCHIVES» του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ).
7)      Φωτογραφικό αρχείο του Ελληνικού Λαϊκού και Ιστορικού Αρχείου (Ε. Λ. Ι. Α.).
8)      Φωτογραφικό αρχείο κ. Νεκτάριου Κουκούλη.
9)      Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ, Μαρία Δρεπανιά, Σελίδα στο Facebook.
10)    ΚΘΒΕ, Θεατρική περίοδος 2007 - 08, φυλλάδιο έκδοσης Υπουργείου Πολιτισμού

 

Δυο πηγές νερού – πηγές ζωής στην Αίγινα

Δυο πηγές νερού – πηγές ζωής στην Αίγινα

Νεκτάριου Κουκούλη, δάσκαλου (M. ed.)

Στην ιστορία της προαιώνιας αναζήτησης του ζωογόνου νερού από τον άνθρωπο, στην Αίγινα δυο φυσικές πηγές νερού καταγράφονται ως οι κυριότερες, που βρίσκονται σε χρήση από τα πρώιμα, τουλάχιστον, μεσαιωνικά χρόνια. Είναι οι πηγές με τη σημερινή ονομασία «Βρύση Αγίου Παντελεήμονα» στην περιοχή Μεσαγρού και «Κουρέντης» στην περιοχή Βαθυπόταμου Βαθέως.   Η «Βρύση» βρίσκεται σε μια ρεματιά καταπληκτικής φυσικής ομορφιάς, απόληξη των βραχωδών ορεινών όγκων όπου βρίσκεται το χωριό «Ψαχνή», βόρεια από τη Μονή Παναγίας Χρυσολεόντισσας. Εκεί, ανάμεσα στα παράξενα χρώματα των βράχων και στην ευωδιά του αιωνόβιου πεύκου στα ριζά ενός πανύψηλου βράχου, αναδύεται σε μικρές σχετικά ποσότητες το νερό της πηγής. Εκεί, οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής πήγαιναν με τα ζώα τους για ανεφοδιασμό. Κοντά περνούσε (και περνά) ο κεντρικός δρόμος, που οδηγούσε από την Παληαχώρα στον όρμο της Αγίας Μαρίνας και της Βλυχάδας. Στην αναμονή του γεμίσματος της στάμνας της νοικοκυράς ή του σταμνιού του ρετσινά, του αγρότη και του βοσκού δημιουργούνταν κοινωνικές σχέσεις. Σ’ εκείνο το σημείο με τη δύναμη του νερού μέσα του, έχτισαν στη βάση των επιβλητικών βράχων και το ξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, σε μια προσπάθεια παράκλησης, λες, του θείου να τους χαρίζει τούτο το αγαθό για πάντα.   Στα νεότερα χρόνια, η «Βρύση» εξακολουθεί να υφίσταται. Κατά τη δεκαετία του 60, στο σημείο που αναβλύζει το νερό έγιναν δυο μικρές δεξαμενές υποδοχής. Αργότερα και ως τα τέλη της δεκαετίας του 90, μέσω αντλιοστασίου, το νερό της οδηγείτο σε δεξαμενή στο λόγο του Αγίου Θωμά και μετά σε βρύσες κοντά στην Παναγιά την Πολίτισσα και πολλοί κάτοικοι έκαναν κάνουν υδροληψία.  Αργότερα, η διαδικασία αυτή εγκαταλείφθηκε από το Δήμο και το νερό οδηγείτο με φυσική ροή σε βρύση κοντά στο εξωκκλήσι. Μετά τις φυσικές καταστροφές του Σεπτεμβρίου 2010, η σωλήνωση καταστράφηκε και ακόμα δεν έχει αποκατασταθεί. Όλο και λιγότεροι άνθρωποι, πια, απολαμβάνουν το υπέροχο αυτό νερό. Οι ντόπιοι, μπροστά στο φόβο να «χαθεί το νερό», δεν επιτρέπουν έργα για αύξηση παροχής της πηγής, που έχει άρρηκτα συνδεθεί με την τοπική ζωή και την ιστορία του Μεσαγρού.   Η πηγή του «Κουρέντη» βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νησιού, σε μια ρεματιά - απόληξη του ορεινού όγκου νότια της Παληαχώρας, στο «Βαθυπόταμο». Κι εκεί, η «δημοσιά» περνούσε σε μικρή απόσταση από την πηγή και μετά την εξάλειψη της απειλής της πειρατείας, αποτέλεσε τη βασική πρόσβαση προς τη θάλασσα, ενώ σήμερα υπάρχει ένας πολυσύχναστος δημόσιος δρόμος. Τα ξωκλήσια του Αγίου Φανουρίου και του Αγίου Ανδρέα στολίζουν, από τα βυζαντινά, σαν άσπρα μαργαριτάρια, την πρασινάδα της ρεματιάς πλάι στον γκριζοκαφετή βράχο. Στο σημείο που πηγάζει το νερό φαίνεται η είσοδος παμπάλαιας υδρομαστευτικής στοάς και μεταγενέστερες υποστηρικτικές κατασκευές. Σύμφωνα με εξερεύνηση του κ. Παναγιώτη Δευτεραίου που δημοσιεύτηκε  στον ιστότοπο ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ, υπάρχει ολόκληρο υπόγειο σύστημα στοών και πηγαδιών.  Πηγή ζωής, λοιπόν, για τους κατοίκους του κυκλαδίτικου Μυστρά, με το όνομά της να παραπέμπει στους Λατίνους (Corrente), που για χρόνια όριζαν το βιός και τις τύχες τους. Επίσης, υπάρχουν αναφορές στη λαογραφία από το τέλος του 1800, ότι και οι κάτοικοι της Παλιαχώρας έπαιρναν νερό και από αυτήν την πηγή, εκτός από το πηγάδι που βρίσκεται στο ιερό του Ναού της Επισκοπής. Με δημοτικά έργα το νερό της διοχετευόταν σε σημείο καλύτερα προσβάσιμο από το κοινό, αν και πολλοί προτιμούσαν να μεταβαίνουν κατευθείαν στην πηγή. Στα μέσα της δεκαετίας του 90, η πηγή οδηγήθηκε σχεδόν σε εγκατάλειψη, επειδή από χημικές αναλύσεις διαπιστώθηκε η ύπαρξη μολυσματικών στοιχείων, γεγονός που ίσως οφείλεται σε εξωγενείς αιτίες (κρούματα αποδεδειγμένης παράνομης απόρριψης λυμάτων στη γύρω περιοχή). Δεν γνωρίζουμε αν νεότερες αναλύσεις έχουν δείξει στοιχεία αποκατάστασης του νερού της πηγής. Ο αγώνας για το νερό στην Αίγινα συνεχίζεται και η δύναμή του θα αποτελεί, για πολλά ακόμα χρόνια, παράγοντα που θα συμβάλλει καθοριστικά στις εξελίξεις της τοπικής ζωής.     ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1) Νεκτ. Κουκούλης, Πηγές νερού – Πηγές ζωής για την Αίγινα, Διαδικτυακό περιοδικό MONUMENTA, τ. 2 (Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ), 19/11/2007.   http://www.monumenta.org/article.php?IssueID =3&ArticleID=131& CategoryID=6&lang=gr                                                2) Παν. Δευτεραίος, Ανεξερεύνητη Αίγινα: στα μονοπάτια της κρυμμένης γνώσης..., Διαδικτυακό περιοδικό ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ, 2014. 3) Περιβαλλοντική Ομάδα 2ου Γυμνασίου Αίγινας, «Οι ομβροδέχτες της Αίγινας» , Κυψέλη Αίγινας. 2011. 4) Νεκτ. Κουκούλης, Μικρό ιστορικό του Ιερού Ενοριακού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας Πολίτισσας) Μεσαγρού Αίγινας, Αίγινα, 2006.